《與(yu)浩初上人同看山寄京華親故》是唐代文學家(jia)柳(liu)宗(zong)元(yuan)的(de)詩作(zuo)。此詩表(biao)現了(le)作(zuo)者(zhe)對(dui)故鄉(xiang)的(de)深切思念(nian)之情,同時也表(biao)達了(le)作(zuo)者(zhe)被(bei)貶謫的(de)憤(fen)慨(kai)不平之意(yi)。前兩句(ju)以劍(jian)喻(yu)(yu)山峰,謂其割人愁(chou)腸(chang),“割”字照應上句(ju)“劍(jian)铓”的(de)比(bi)喻(yu)(yu),突出作(zuo)者(zhe)愁(chou)苦之深;后(hou)兩句(ju)由峭拔(ba)似(si)劍(jian)铓的(de)群峰進一步產(chan)生出一個奇特(te)的(de)幻想,期望身化千億,散上諸峰以望故鄉(xiang)。全詩因景(jing)生情,融情入(ru)景(jing),想象奇特(te),比(bi)喻(yu)(yu)新穎,作(zuo)者(zhe)謫居的(de)愁(chou)苦與(yu)望鄉(xiang)的(de)悲(bei)哀在短短二十(shi)八(ba)字里(li)表(biao)達得深摯感人,具有(you)很強的(de)藝術感染(ran)力。
與浩初上人(ren)同(tong)看山(shan)寄京華(hua)親故⑴
海(hai)畔尖山似劍铓⑵,秋來處(chu)處(chu)割愁腸(chang)⑶。
若(ruo)為(wei)化得(de)身千億⑷,散上峰(feng)頭望(wang)故鄉⑸。
⑴浩(hao)初上(shang)人:作(zuo)者的朋友,潭州(今湖南長沙)人,龍安海禪師的弟子(zi)。時(shi)從臨賀到柳(liu)州會見柳(liu)宗元。上(shang)人,對和尚的尊稱。山:指柳(liu)州附(fu)近山峰。京華:京城長安。親(qin)故:親(qin)戚、故人。
⑵海(hai)(hai)畔畔:海(hai)(hai)邊。柳州在南方,距海(hai)(hai)較近,故稱海(hai)(hai)畔。劍铓(máng):劍鋒,劍的頂部尖銳部分(fen)。
⑶愁腸:因思鄉(xiang)而憂愁,有如肝腸寸斷。
⑷若:如果。身千(qian)(qian)(qian)億(yi):佛(fo)家語。《翻譯(yi)名義(yi)集》:“一(yi)花百億(yi)國(guo),一(yi)國(guo)一(yi)釋迦(jia),故召釋迦(jia)牟尼名千(qian)(qian)(qian)百億(yi)化(hua)身也。”柳宗元精通(tong)佛(fo)典,同行的(de)浩初上人又是(shi)龍安海禪師的(de)弟子(zi),作者自然聯想(xiang)到佛(fo)經中“化(hua)身”的(de)說法,以表明自己(ji)的(de)思鄉情切。千(qian)(qian)(qian)億(yi),極言其多。
⑸散上(shang):飄向。一作(zuo)“散作(zuo)”。故(gu)鄉:這里(li)指(zhi)長(chang)(chang)安。作(zuo)者(zhe)祖籍河東,在(zai)長(chang)(chang)安出生、長(chang)(chang)大。
海邊(bian)的尖山好像(xiang)利(li)劍鋒芒,到秋天處處割斷人的愁(chou)腸(chang)。
怎能(neng)讓此(ci)身化作千千萬萬,撒落到(dao)每個峰頂眺(tiao)望故鄉!
此(ci)詩作于柳(liu)(liu)州。柳(liu)(liu)宗元(yuan)從(cong)永州司(si)馬改任柳(liu)(liu)州刺(ci)史后,一直懷友望鄉,愁(chou)思郁(yu)結。為了排遣(qian)愁(chou)思,在一個(ge)秋(qiu)高氣爽的日子,他(ta)與朋(peng)友浩初和尚一同登山望景,見四野(ye)群峰皆如劍鋒,更觸動愁(chou)懷。于是寫下了這首七言(yan)絕句,寄(ji)給京城長安親友,以表達對他(ta)們(men)強(qiang)烈(lie)的懷念之情。
劉禹錫《海陽湖別浩(hao)初(chu)師詩引》記(ji)浩(hao)初(chu)“前年省柳(liu)(liu)儀曹于(yu)龍城”,又云浩(hao)初(chu)省柳(liu)(liu)前曾吊楊憑之喪,楊憑卒于(yu)元和(he)十(shi)二(er)(er)年(817),則浩(hao)初(chu)赴(fu)柳(liu)(liu)州(zhou)亦當(dang)在元和(he)十(shi)二(er)(er)年,《與(yu)浩(hao)初(chu)上人同看山寄京(jing)華親(qin)故》即作于(yu)此時。
柳(liu)宗元(773—819),唐代文(wen)(wen)學家、哲學家。字子厚。河東解(今山西省運(yun)城(cheng)縣(xian)解州鎮),世稱(cheng)(cheng)柳(liu)河東。貞(zhen)元進士,授校書(shu)郎,調藍(lan)田尉(wei),升監察御史里行(xing)。因參與(yu)王叔(shu)文(wen)(wen)集團,被貶為永州司馬。后遷(qian)柳(liu)州刺史,故又稱(cheng)(cheng)柳(liu)柳(liu)州。與(yu)韓(han)愈共同(tong)倡導古文(wen)(wen)運(yun)動(dong),同(tong)被列入“唐宋八大家”,并稱(cheng)(cheng)“韓(han)柳(liu)”。散文(wen)(wen)峭拔(ba)矯(jiao)健,說理(li)透徹(che)。山水游記多有(you)寄托,尤(you)為有(you)名。寓言筆(bi)鋒(feng)犀(xi)利,詩風清峭幽遠。有(you)《河東先生集》。
柳宗元(yuan)這首(shou)詩,通過奇異的(de)想象,獨特的(de)藝術構(gou)思,把埋藏在心底的(de)郁(yu)抑之情(qing),不可遏止地盡量傾吐(tu)了(le)出來;它(ta)的(de)抒(shu)情(qing)方式,是屬于嚴羽《滄浪詩話(hua)》里所說的(de)“沈著痛快”一類(lei)。
詩題標明“寄京華(hua)親故”。“望故鄉”而“寄京華(hua)親故”,意在訴說自己慘苦(ku)的心情、迫(po)切的歸思,希望在朝舊交能(neng)夠(gou)一為援手,使他得以孤死首丘,不(bu)至葬(zang)身瘴癘之地。
詩(shi)的(de)(de)(de)第一句是寫登覽所見(jian)的(de)(de)(de)景色,廣西獨特的(de)(de)(de)風光之一是奇(qi)(qi)特突兀的(de)(de)(de)山峰。蘇軾說:“仆自東武適(shi)文登,并行(xing)數日(ri)。道旁諸(zhu)峰,真如劍铓(mang)。誦子(zi)厚(hou)詩(shi),知(zhi)海(hai)山多奇(qi)(qi)峰也(ye)。”(《東坡題(ti)跋·書柳子(zi)厚(hou)詩(shi)》)可見(jian)“海(hai)畔尖山似劍芒”,首(shou)先是寫實,是貼切的(de)(de)(de)形(xing)容(rong)。不僅僅是形(xing)容(rong),同時又(you)是引起下句奇(qi)(qi)特的(de)(de)(de)聯想(xiang)的(de)(de)(de)巧妙的(de)(de)(de)設(she)喻。劍芒似的(de)(de)(de)尖山,這一驚(jing)心動(dong)魄(po)的(de)(de)(de)形(xing)象,對荒(huang)遠之地的(de)(de)(de)逐(zhu)客,真有刺人心腸的(de)(de)(de)感覺。
自永貞革新失敗,“二王八司馬事(shi)件”接踵而來,革新運動的(de)骨干均被(bei)貶在邊遠(yuan)(yuan)之地(di)(di)。十年(nian)后,這批人(ren)(ren)有的(de)已死貶所。除一人(ren)(ren)先行起用,余下四人(ren)(ren)與(yu)柳(liu)宗元被(bei)例(li)召回(hui)京(jing),又被(bei)復出(chu)為邊遠(yuan)(yuan)地(di)(di)區(qu)刺(ci)史。殘酷的(de)政治迫(po)害,邊地(di)(di)環(huan)境的(de)荒遠(yuan)(yuan)險惡,使他(ta)有“一身去國六千里,萬死投(tou)荒十二年(nian)”(《別舍弟宗一》)的(de)感喟。雖然回(hui)不(bu)到京(jing)國,不(bu)由他(ta)不(bu)想(xiang)念它(ta)和那里的(de)親友(you)。他(ta)曾寫過(guo)“嶺樹重遮(zhe)千里目(mu),江(jiang)流曲(qu)似九回(hui)腸”(《登柳(liu)州(zhou)(zhou)城樓寄(ji)漳汀封連(lian)四州(zhou)(zhou)刺(ci)史》)的(de)詩(shi)句,這與(yu)此詩(shi)的(de)“海畔尖(jian)山似劍芒,秋來處處割愁腸”都是觸景(jing)生情,因景(jing)托(tuo)喻,有異曲(qu)同工(gong)之妙。
“割愁腸”一語,是根據“似劍芒(mang)”的(de)比喻(yu)而(er)(er)來(lai),由山(shan)(shan)(shan)形(xing)產生(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)的(de)聯想。三、四句則由“尖山(shan)(shan)(shan)”進一步生(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)出(chu)(chu)一個離(li)奇(qi)(qi)的(de)想象。前面已談到(dao),廣西的(de)山(shan)(shan)(shan)水別(bie)具風格,多山(shan)(shan)(shan)峰;山(shan)(shan)(shan)峰又(you)多拔地而(er)(er)起,不(bu)相(xiang)聯屬(shu)。韓愈詩云“山(shan)(shan)(shan)如碧玉簪”即由山(shan)(shan)(shan)形(xing)設喻(yu)。登高遠(yuan)(yuan)望(wang)時(shi),無數(shu)山(shan)(shan)(shan)峰就像無數(shu)巨(ju)大的(de)石人(ren),佇立凝望(wang)遠(yuan)(yuan)方。由于(yu)主觀感(gan)情的(de)強烈(lie)(lie)作用(yong),在詩人(ren)眼中,這每一個山(shan)(shan)(shan)峰都(dou)(dou)是他(ta)自己(ji)的(de)化身(shen)(shen)(“散向”一作“散作”亦(yi)通)。又(you)使他(ta)感(gan)到(dao)自己(ji)只有一雙眼睛眺望(wang)京(jing)國與(yu)故(gu)鄉,是不(bu)能表(biao)達內心渴望(wang)于(yu)萬(wan)一,而(er)(er)這成千(qian)(qian)的(de)山(shan)(shan)(shan)峰,山(shan)(shan)(shan)山(shan)(shan)(shan)都(dou)(dou)可遠(yuan)(yuan)望(wang)故(gu)鄉,于(yu)是他(ta)突生(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)奇(qi)(qi)想,希望(wang)得到(dao)一個分身(shen)(shen)法,將一身(shen)(shen)化作萬(wan)萬(wan)千(qian)(qian)千(qian)(qian)身(shen)(shen),每個峰頭站上一個,庶幾可以(yi)表(biao)達出(chu)(chu)強烈(lie)(lie)的(de)心愿(yuan)。這個想象非(fei)常奇(qi)(qi)妙,它不(bu)但準確傳達了詩人(ren)的(de)眷念(nian)故(gu)鄉親友的(de)真(zhen)摯感(gan)情,而(er)(er)且不(bu)落窠臼(jiu)。它雖(sui)然離(li)奇(qi)(qi),卻又(you)是從實感(gan)中產生(sheng)(sheng)(sheng)(sheng),有真(zhen)實生(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)活(huo)基礎,不(bu)是憑空構想,所以(yi)讀(du)來(lai)感(gan)人(ren)。
此詩(shi)(shi)與《登柳州(zhou)城(cheng)樓(lou)寄(ji)漳汀封(feng)連四州(zhou)》一樣(yang),都是寄(ji)懷(huai)之作,通(tong)過登臨所見,觸(chu)景傷情(qing)(qing),抒(shu)發懷(huai)念(nian)友人(ren)和故鄉之情(qing)(qing),只(zhi)是在表(biao)現(xian)形(xing)式和手法上有所不同。《登柳州(zhou)城(cheng)樓(lou)寄(ji)漳汀封(feng)連四州(zhou)》是七律,詩(shi)(shi)中(zhong)托(tuo)景抒(shu)懷(huai),曲折傳(chuan)情(qing)(qing),意在言外。這首詩(shi)(shi)是七絕,詩(shi)(shi)中(zhong)熔情(qing)(qing)入景,用(yong)淺顯的語言來描寫內心中(zhong)隱情(qing)(qing),表(biao)現(xian)得鮮明突出。二(er)詩(shi)(shi)異(yi)曲同工(gong),各臻其妙。
這首詩中詩人跳動飛濺的情感(gan)波瀾無(wu)法抑制,恰如“山洪陡發,瀑布奔流”,奔迸而(er)(er)出(chu),因而(er)(er)產生了強烈的藝術(shu)感(gan)染力。
宋·蘇軾(shi)《東坡題(ti)跋》卷二:“韓退(tui)之詩(shi)云(yun):‘水作青羅帶,山(shan)為碧玉簪。’柳子厚詩(shi)云(yun):‘海上尖山(shan)若劍鋩,秋來處(chu)(chu)處(chu)(chu)割愁腸。’陸(lu)道士(shi)云(yun):‘二公(gong)當時不相計(ji),會好做成一屬對。’東坡為之對云(yun):‘系懣豈(qi)無羅帶水,割愁還(huan)有(you)劍鋩山(shan)。’此可編入詩(shi)話(hua)也(ye)。”
宋·周紫芝《竹坡詩話》:“柳子(zi)厚《與(yu)浩初(chu)上人同看(kan)山(shan)寄(ji)京(jing)華親(qin)故(gu)(gu)》云:‘海畔尖山(shan)似劍(jian)鋩,秋來處處割愁腸。若為化得(de)身(shen)千億,散上峰頭望故(gu)(gu)鄉。’議(yi)者謂子(zi)厚南遷,不(bu)得(de)為無罪,蓋未死而身(shen)已在刀山(shan)上。”
明·瞿佑《歸田詩話(hua)》卷上:“柳子(zi)厚(hou)詩:‘海畔尖(jian)山(shan)似(si)劍(jian)鋩,秋(qiu)來處處割愁腸(chang)。若(ruo)為化得身千億,散上峰頭望故(gu)鄉。’或謂(wei)子(zi)厚(hou)南遷,不(bu)得為無罪(zui),蓋雖未死(si)而(er)身已在刀(dao)山(shan)矣。此語雖過(guo),然(ran)造(zao)作險諢,讀之令人(ren)慘然(ran)不(bu)樂,未若(ruo)李文饒云:‘獨上高樓望帝(di)京,鳥飛猶是半年(nian)程。碧山(shan)似(si)欲留(liu)人(ren)住,百匝千遭繞(rao)郡城。’雖怨而(er)不(bu)迫,且有戀闕之意(yi)。”
明·周(zhou)珽《唐(tang)詩選脈會通評(ping)林》:顧璘曰:悲語。周(zhou)珽曰:留滯他山,愁腸如割,到處無(wu)可(ke)慰之(zhi)也。因同上人,欲假釋家化(hua)身神通,少舒鄉(xiang)國之(zhi)想(xiang)。固遷客無(wu)聊之(zhi)思,發為(wei)無(wu)聊之(zhi)語耳。