定縣開元寺塔(ta)(ta)(料敵(di)塔(ta)(ta))全國重(zhong)(zhong)點文物保護單位(wei),北(bei)宋(song)磚(zhuan)塔(ta)(ta)古建筑。位(wei)于河北(bei)省定州市城內。這里是歷史上宋(song)、遼(liao)交界的軍事重(zhong)(zhong)鎮,宋(song)利用(yong)此塔(ta)(ta)瞭望(wang)敵(di)情,故又稱料敵(di)塔(ta)(ta)。北(bei)宋(song)真宗于咸平(ping)四年(1001年)下詔建塔(ta)(ta),至和二年(1055年)始成。八角十一層(ceng),高(gao)84米。塔(ta)(ta)身內外(wai)兩重(zhong)(zhong),兩重(zhong)(zhong)之間(jian)有游(you)廊(lang),有磚(zhuan)階(jie)直達頂層(ceng)。塔(ta)(ta)內兩壁有佛龕,第二、三層(ceng)游(you)廊(lang)頂部天花由(you)雕(diao)花磚(zhuan)砌(qi)成,并以(yi)彩色相飾,十分(fen)精美。各層(ceng)廊(lang)壁多歷代碑刻(ke)和名人題詠。
開(kai)元寺塔(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)又(you)稱“了敵塔(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)”。建于(yu)北宋(song)咸平(ping)四(si)年(nian)(1001年(nian))。據史書記載,北宋(song)咸平(ping)四(si)年(nian)寺僧慧能往天竺求經,得舍(she)利(li)子而歸,宋(song)真(zhen)宗下詔(zhao)建造此塔(ta)(ta)(ta)(ta)(ta),于(yu)至和(he)二年(nian)(1055年(nian))竣工,歷(li)時55年(nian),工程十(shi)分(fen)浩(hao)大,河(he)北地(di)區流傳(chuan)的(de)民謠“砍盡嘉山木,修成(cheng)定(ding)(ding)州塔(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)”就是定(ding)(ding)州市開(kai)元寺塔(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)規模浩(hao)大的(de)一個寫照。當時宋(song)與(yu)遼(liao)之間(jian)戰爭(zheng)頻繁(fan),定(ding)(ding)州地(di)處宋(song)的(de)前沿,軍(jun)事(shi)地(di)位極為(wei)重(zhong)要(yao),宋(song)王朝為(wei)了防御遼(liao)軍(jun),常利(li)用開(kai)元寺塔(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)瞭望敵情,故而俗稱“了敵塔(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)”。
開(kai)元寺塔建在一個很(hen)高的臺基之上,平面呈八角形,共(gong)十一層,高84米。塔身外部通體(ti)涂成白色,各層四面開(kai)辟一門,塔頂雕飾(shi)忍冬草(cao)覆缽,上置有(you)鐵(tie)質(zhi)承露(lu)盤及青(qing)銅(tong)質(zhi)塔剎;塔內有(you)磚階可通塔頂,內壁設有(you)壁龕,并繪(hui)有(you)精(jing)美(mei)的壁畫;回廊磚壁有(you)許多歷代的碑刻、題詠。開(kai)元寺塔以造(zao)型秀麗挺拔而著稱(cheng),成為河北三大古跡(ji)之一。
據(ju)《定(ding)縣(xian)志(zhi)》記載,北(bei)宋(song)(song)開(kai)(kai)元(yuan)(yuan)(yuan)寺(si)(si)(si)(si)(si)僧(seng)會能,到西天(tian)竺(zhu)取經(jing)(jing),得舍利子歸,真宗(zong)於(wu)咸平(ping)四(si)年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(1001年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian))下詔建(jian)(jian)(jian)寺(si)(si)(si)(si)(si)塔(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta),至仁宗(zong)至和二年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(1055年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian))建(jian)(jian)(jian)成(cheng)(cheng),歷(li)(li)時55年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)。所以(yi)(yi)(yi)當地(di)流傳有(you)(you)“砍盡(jin)嘉山(在(zai)曲(qu)(qu)陽縣(xian))木,修(xiu)(xiu)成(cheng)(cheng)定(ding)縣(xian)塔(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)”之(zhi)說。因定(ding)縣(xian)在(zai)宋(song)(song)代(dai)(dai)處(chu)宋(song)(song)遼界地(di),此(ci)塔(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)系興契(qi)丹(dan)接鄰的(de)(de)(de)(de)(de)前沿,成(cheng)(cheng)為(wei)(wei)(wei)軍事(shi)要地(di)。宋(song)(song)王朝(chao)為(wei)(wei)(wei)防御契(qi)丹(dan),曾(ceng)(ceng)利用此(ci)塔(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)了(le)敵(di)情,故(gu)稱“了(le)敵(di)塔(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)”、“料(liao)敵(di)塔(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)”。塔(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)全部為(wei)(wei)(wei)磚(zhuan)(zhuan)(zhuan)質結構,平(ping)面八(ba)角形(xing),它較(jiao)之(zhi)元(yuan)(yuan)(yuan)宋(song)(song)代(dai)(dai)以(yi)(yi)(yi)前所建(jian)(jian)(jian)塔(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)的(de)(de)(de)(de)(de)四(si)方(fang)(fang)形(xing)式(shi),更顯得秀(xiu)麗豐滿(man),挺拔大(da)方(fang)(fang)。塔(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)高(gao)11層。據(ju)說佛(fo)(fo)教以(yi)(yi)(yi)奇數(shu)表示(shi)清白,所以(yi)(yi)(yi)佛(fo)(fo)塔(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)建(jian)(jian)(jian)筑(zhu)多(duo)(duo)(duo)為(wei)(wei)(wei)奇數(shu)。在(zai)唐(tang)代(dai)(dai)以(yi)(yi)(yi)前,佛(fo)(fo)教寺(si)(si)(si)(si)(si)院(yuan)建(jian)(jian)(jian)筑(zhu)以(yi)(yi)(yi)塔(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)為(wei)(wei)(wei)中(zhong)(zhong)心(xin),後(hou)來改(gai)以(yi)(yi)(yi)殿堂為(wei)(wei)(wei)中(zhong)(zhong)心(xin),宋(song)(song)代(dai)(dai)建(jian)(jian)(jian)造的(de)(de)(de)(de)(de)開(kai)(kai)元(yuan)(yuan)(yuan)寺(si)(si)(si)(si)(si)塔(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta),自然也(ye)是(shi)(shi)(shi)開(kai)(kai)元(yuan)(yuan)(yuan)寺(si)(si)(si)(si)(si)建(jian)(jian)(jian)筑(zhu)的(de)(de)(de)(de)(de)一(yi)部分。由(you)於(wu)開(kai)(kai)元(yuan)(yuan)(yuan)寺(si)(si)(si)(si)(si)早已無存(cun)(cun),祗留古塔(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta),人(ren)們(men)便簡稱之(zhi)為(wei)(wei)(wei)“定(ding)縣(xian)塔(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)”。其(qi)實,塔(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)與寺(si)(si)(si)(si)(si)院(yuan)分離而獨立(li)存(cun)(cun)在(zai),是(shi)(shi)(shi)明(ming)代(dai)(dai)以(yi)(yi)(yi)後(hou)的(de)(de)(de)(de)(de)事(shi)。開(kai)(kai)元(yuan)(yuan)(yuan)寺(si)(si)(si)(si)(si)塔(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)為(wei)(wei)(wei)樓(lou)閣式(shi),結構嚴(yan)謹(jin),建(jian)(jian)(jian)造精(jing)工(gong)。塔(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)基外圍(wei)邊長128米(mi)。第一(yi)層塔(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)身較(jiao)高(gao),上(shang)(shang)有(you)(you)塔(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)檐(yan)(yan)平(ping)座,其(qi)他各層祗有(you)(you)塔(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)檐(yan)(yan)。塔(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)檐(yan)(yan)是(shi)(shi)(shi)用磚(zhuan)(zhuan)(zhuan)層層迭澀挑出短檐(yan)(yan),斷(duan)面呈現(xian)凹(ao)曲(qu)(qu)袋(dai),別具風格。磚(zhuan)(zhuan)(zhuan)的(de)(de)(de)(de)(de)結格有(you)(you)十(shi)幾種之(zhi)多(duo)(duo)(duo),最大(da)的(de)(de)(de)(de)(de)磚(zhuan)(zhuan)(zhuan)長70厘(li)(li)米(mi),寬24厘(li)(li)米(mi),厚10厘(li)(li)米(mi);最小(xiao)的(de)(de)(de)(de)(de)磚(zhuan)(zhuan)(zhuan)長36厘(li)(li)米(mi),寬78厘(li)(li)米(mi),厚70厘(li)(li)米(mi)。為(wei)(wei)(wei)了(le)增(zeng)強磚(zhuan)(zhuan)(zhuan)之(zhi)間的(de)(de)(de)(de)(de)拉力,加筑(zhu)了(le)許多(duo)(duo)(duo)松拍木質材料(liao),足見其(qi)工(gong)程(cheng)之(zhi)繁復。塔(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)剎是(shi)(shi)(shi)在(zai)剎座上(shang)(shang)施以(yi)(yi)(yi)巨大(da)的(de)(de)(de)(de)(de)忍冬(dong)花葉,覆缽(bo)上(shang)(shang)置鐵制(zhi)相輪和露(lu)盤,有(you)(you)青銅寶珠(zhu)兩(liang)個(ge)(ge)。塔(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)的(de)(de)(de)(de)(de)四(si)個(ge)(ge)正面辟券門,其(qi)余四(si)面設假窗(chuang),塔(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)分內(nei)外兩(liang)層,兩(liang)層之(zhi)間形(xing)成(cheng)(cheng)八(ba)角形(xing)廊,整(zheng)個(ge)(ge)塔(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)身猶如大(da)塔(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)中(zhong)(zhong)又包著一(yi)座小(xiao)塔(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta),塔(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)內(nei)還嵌有(you)(you)碑刻(ke)45塊,現(xian)存(cun)(cun)34塊。中(zhong)(zhong)心(xin)八(ba)角形(xing)柱(zhu)體(ti)內(nei)有(you)(you)磚(zhuan)(zhuan)(zhuan)階登(deng)頂(ding)。第二、三層游廊頂(ding)天(tian)花是(shi)(shi)(shi)由(you)雕刻(ke)的(de)(de)(de)(de)(de)花磚(zhuan)(zhuan)(zhuan)砌成(cheng)(cheng),并涂上(shang)(shang)色彩,技(ji)藝湛精(jing),令人(ren)贊嘆。塔(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)內(nei)兩(liang)壁有(you)(you)壁龕,龕內(nei)有(you)(you)壁畫(hua)、塑像。迥(jiong)廊壁上(shang)(shang),歷(li)(li)代(dai)(dai)碑刻(ke)和名(ming)人(ren)題(ti)詠甚多(duo)(duo)(duo),是(shi)(shi)(shi)珍貴的(de)(de)(de)(de)(de)書法(fa)資料(liao)。塔(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)又為(wei)(wei)(wei)“定(ding)州八(ba)景”之(zhi)一(yi)。明(ming)代(dai)(dai)袁瑄有(you)(you)詩云:“郡城(cheng)南面梵王宮,突兀浮圖倚半(ban)空。滱水舞波(bo)看倒(dao)影,恒(heng)山有(you)(you)翠接高(gao)峰(feng)。頂(ding)安珠(zhu)樹迎朝(chao)旭(xu),檐(yan)(yan)奏金鈴聽(ting)晚風。每上(shang)(shang)穹然絕(jue)頂(ding)處(chu),固(gu)疑身在(zai)碧空中(zhong)(zhong)。”登(deng)塔(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)遠眺,華北(bei)平(ping)原阡(qian)陌縱橫,田園如畫(hua);沙河(he)、唐(tang)河(he)碧波(bo)滾(gun)滾(gun);太行(xing)峰(feng)巒,蜿蜒(yan)起(qi)伏,盡(jin)收眼底。開(kai)(kai)元(yuan)(yuan)(yuan)寺(si)(si)(si)(si)(si)佛(fo)(fo)塔(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)也(ye)是(shi)(shi)(shi)葬佛(fo)(fo)骨墓。“佛(fo)(fo)骨”即所謂(wei)“舍利”,一(yi)般是(shi)(shi)(shi)埋在(zai)塔(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)基地(di)宮內(nei)。不(bu)過這(zhe)時的(de)(de)(de)(de)(de)“舍利”,已不(bu)是(shi)(shi)(shi)釋(shi)迦牟尼的(de)(de)(de)(de)(de)骨殖,而是(shi)(shi)(shi)以(yi)(yi)(yi)金、銀(yin)、琉璃(li)(li)、水晶、瑪瑙、玻(bo)璃(li)(li)眾寶造作的(de)(de)(de)(de)(de)舍利了(le)。在(zai)九百多(duo)(duo)(duo)年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)中(zhong)(zhong),開(kai)(kai)元(yuan)(yuan)(yuan)寺(si)(si)(si)(si)(si)塔(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)經(jing)(jing)歷(li)(li)了(le)十(shi)多(duo)(duo)(duo)次地(di)震,雖然清康熙(xi)十(shi)八(ba)年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(1679年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian))和三十(shi)六年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)的(de)(de)(de)(de)(de)大(da)地(di)震,康熙(xi)五(wu)年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(1666年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian))的(de)(de)(de)(de)(de)雷電(dian),曾(ceng)(ceng)使(shi)塔(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)身受致電(dian)一(yi)定(ding)損害(hai),但幾經(jing)(jing)修(xiu)(xiu)葺,開(kai)(kai)元(yuan)(yuan)(yuan)寺(si)(si)(si)(si)(si)塔(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)風貌依然。可(ke)惜的(de)(de)(de)(de)(de)是(shi)(shi)(shi)清光緒十(shi)年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(1884年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian))6月,塔(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)的(de)(de)(de)(de)(de)東北(bei)面從上(shang)(shang)到下自然塌落,破壞了(le)這(zhe)一(yi)珍貴古代(dai)(dai)建(jian)(jian)(jian)筑(zhu)的(de)(de)(de)(de)(de)完整(zheng)。寺(si)(si)(si)(si)(si)內(nei)今存(cun)(cun)約(yue)40塊碑刻(ke)記載了(le)上(shang)(shang)述歷(li)(li)代(dai)(dai)的(de)(de)(de)(de)(de)修(xiu)(xiu)繕功(gong)德。1949年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)後(hou),人(ren)民(min)政府十(shi)分重(zhong)(zhong)視對(dui)開(kai)(kai)元(yuan)(yuan)(yuan)寺(si)(si)(si)(si)(si)塔(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)的(de)(de)(de)(de)(de)保護,多(duo)(duo)(duo)次進行(xing)了(le)整(zheng)修(xiu)(xiu)。1961年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)開(kai)(kai)元(yuan)(yuan)(yuan)寺(si)(si)(si)(si)(si)塔(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)被國(guo)家確定(ding)為(wei)(wei)(wei)首批重(zhong)(zhong)點保護文物(wu)。1989年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)政府再(zai)度撥款對(dui)其(qi)進行(xing)整(zheng)修(xiu)(xiu)。
國家(jia)文物局和地方政(zheng)府(fu)多次(ci)撥款用于塔下居(ju)民(min)搬遷、基礎(chu)勘測、塔內各(ge)層搶險(xian)加固維修(xiu)、東北角復原維修(xiu)、塔臺基制(zhi)作等工程。