王小(xiao)余,清乾隆時是(shi)袁(yuan)枚家的掌(zhang)勺大廚師(shi),是(shi)一位烹飪專家,身懷技藝,有高明(ming)豐(feng)富的理(li)論經驗。
《廚者王小余(yu)傳》 [清] 袁(yuan)枚
小余(yu)治具,必(bi)親市場,曰(yue)(yue)(yue):“物各(ge)有天。其(qi)(qi)天良,我乃治。”既(ji)得,泔之(zhi),奧之(zhi),脫之(zhi),作之(zhi)。客嘈(cao)嘈(cao)然,屬(shu)饜而(er)舞,欲(yu)吞(tun)其(qi)(qi)器者(zhe)屢矣。然其(qi)(qi)簋(gui)不(bu)過六(liu)七,過亦不(bu)治。又其(qi)(qi)倚灶時,雀立不(bu)轉目(mu),釜中瞠也,呼張吸之(zhi),寂如(ru)無聞。眴火(huo)者(zhe)曰(yue)(yue)(yue)“猛”,則(ze)煬者(zhe)如(ru)赤日;曰(yue)(yue)(yue)“撤(che)”,則(ze)傳薪者(zhe)以遞減;曰(yue)(yue)(yue)“且然蘊”,則(ze)置之(zhi)如(ru)棄;曰(yue)(yue)(yue):“羹(geng)定”,則(ze)侍者(zhe)急(ji)以器受(shou)。或稍忤及弛期,必(bi)仇怒叫噪,若(ruo)稍縱即逝者(zhe)。所用(yong)菫荁之(zhi)滑,及鹽豉、酒醬之(zhi)滋,奮臂下,未嘗見(jian)其(qi)(qi)染指試也。畢,乃沃手坐(zuo),滌磨其(qi)(qi)鉗铦刀削笮帚之(zhi)屬(shu),凡(fan)三十(shi)余(yu)種,庋(gui)而(er)置之(zhi)滿箱。他人掇(duo)汁(zhi)而(er)捼莎(sha)學之(zhi),勿肖(xiao)也。
或請授(shou)教,曰(yue):“難(nan)(nan)言也(ye)(ye)(ye)。作廚如作醫。吾以(yi)(yi)一(yi)心(xin)診百物之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)宜,而(er)(er)謹審(shen)其(qi)水火之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)齊,則(ze)(ze)萬口(kou)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)甘如一(yi)口(kou)。”問其(qi)目(mu),曰(yue):“濃者先之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi),清者后之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi),正(zheng)者主(zhu)(zhu)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi),奇者雜之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)。視其(qi)舌倦,辛(xin)以(yi)(yi)震之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi);待其(qi)胃盈,酸以(yi)(yi)厄之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)。”曰(yue):“八珍七熬,貴品也(ye)(ye)(ye),子能(neng)(neng)(neng)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi),宜矣(yi)(yi)。嗛嗛二卵之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)餐,子必(bi)異于(yu)族凡,何耶(ye)?”曰(yue):“能(neng)(neng)(neng)大(da)而(er)(er)不(bu)(bu)能(neng)(neng)(neng)小(xiao)者,氣(qi)粗也(ye)(ye)(ye);能(neng)(neng)(neng)嗇(se)(se)而(er)(er)不(bu)(bu)能(neng)(neng)(neng)華(hua)者,才(cai)弱也(ye)(ye)(ye)。且味固(gu)不(bu)(bu)在大(da)小(xiao)、華(hua)嗇(se)(se)間也(ye)(ye)(ye)。能(neng)(neng)(neng),則(ze)(ze)一(yi)芹一(yi)菹皆(jie)珍怪;不(bu)(bu)能(neng)(neng)(neng),則(ze)(ze)雖黃雀鲊三楹,無益也(ye)(ye)(ye)。而(er)(er)好名者有必(bi)求之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)與(yu)靈霄(xiao)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)炙(zhi),紅虬之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)脯(fu),丹山之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)鳳丸(wan),醴(li)水之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)朱(zhu)鱉,不(bu)(bu)亦(yi)誣乎?”曰(yue):“子之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)術誠工矣(yi)(yi)。然(ran)多所(suo)(suo)炮炙(zhi)宰(zai)割,大(da)殘物命,毋(wu)乃(nai)為(wei)孽(nie)歟(yu)?”曰(yue):“庖犧(xi)氏(shi)至今,所(suo)(suo)炮炙(zhi)宰(zai)割者萬萬世(shi)矣(yi)(yi)。烏在其(qi)孽(nie)庖犧(xi)也(ye)(ye)(ye)?雖然(ran),以(yi)(yi)味媚人者,物之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)性(xing)也(ye)(ye)(ye)。彼不(bu)(bu)能(neng)(neng)(neng)盡物之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)性(xing)以(yi)(yi)表其(qi)美(mei)于(yu)人,而(er)(er)徒(tu)使之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)狼戾枉(wang)死于(yu)鼎鑊間,是則(ze)(ze)孽(nie)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)尤者也(ye)(ye)(ye)。吾能(neng)(neng)(neng)盡《詩》之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)吉蠲、《易》之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)《鼎》烹、《尚書》之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)藁(gao)飫(yu),以(yi)(yi)得先王所(suo)(suo)以(yi)(yi)成物之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)意,而(er)(er)又不(bu)(bu)肯戕(qiang)杞柳以(yi)(yi)為(wei)巧,殄(tian)天物以(yi)(yi)斗奢,是固(gu)司勛(xun)者之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)所(suo)(suo)策功也(ye)(ye)(ye)。而(er)(er)何孽(nie)焉?”說:“以(yi)(yi)子之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)才(cai),不(bu)(bu)供刀(dao)匕(bi)于(yu)朱(zhu)門(men),而(er)(er)終(zhong)老隨園,何耶(ye)?”曰(yue):“知(zhi)己(ji)難(nan)(nan),知(zhi)味尤難(nan)(nan)。吾苦思(si)殫力(li)以(yi)(yi)食人,一(yi)肴上,則(ze)(ze)吾之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)心(xin)腹(fu)腎腸亦(yi)與(yu)俱上;而(er)(er)世(shi)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)嗿聲流歠者,方與(yu)庮敗同飫(yu)也(ye)(ye)(ye)。是難(nan)(nan)奇賞吾,而(er)(er)吾伎(ji)且日退(tui)矣(yi)(yi)。且所(suo)(suo)謂知(zhi)己(ji)者,非(fei)徒(tu)知(zhi)其(qi)長(chang)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)謂,兼知(zhi)其(qi)短之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)謂。今主(zhu)(zhu)人未嘗不(bu)(bu)斥(chi)我(wo)、難(nan)(nan)我(wo)、掉磬我(wo),而(er)(er)皆(jie)刺吾心(xin)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)所(suo)(suo)隱疚,是則(ze)(ze)美(mei)譽之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)苦,不(bu)(bu)如嚴(yan)訓之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)甘也(ye)(ye)(ye)。吾日進矣(yi)(yi),休(xiu)矣(yi)(yi),終(zhong)于(yu)此矣(yi)(yi)。”
未十年卒。余每食(shi)必為之(zhi)泣,且思其言(yan),有(you)可治民者(zhe)焉,有(you)可治文者(zhe)焉。為之(zhi)傳以詠其人(ren)。
他燒的(de)菜肴香味(wei)散發“聞(wen)其臭香,十步以外無不頤逐逐然”。他對(dui)(dui)于烹飪技(ji)藝頗有研究,曾(ceng)發表過一系列高見,這些(xie)技(ji)術(shu)上的(de)真(zhen)知灼見,對(dui)(dui)袁枚影響(xiang)很大,《隨園食單》有很多篇幅得力于王小(xiao)余(yu)的(de)見解。袁枚喜歡王小(xiao)余(yu),對(dui)(dui)王的(de)要(yao)求亦(yi)很嚴(yan)。