行略定秦地1。函谷關(guan)(guan)(guan)有兵(bing)守關(guan)(guan)(guan),不(bu)得入。又(you)聞沛(pei)公已破(po)(po)咸(xian)陽,項(xiang)羽(yu)大怒(nu),使(shi)當陽君等擊(ji)關(guan)(guan)(guan)。項(xiang)羽(yu)遂入,至于(yu)戲西。沛(pei)公軍霸上(shang)(shang),未得與項(xiang)羽(yu)相見(jian)。沛(pei)公左(zuo)司馬(ma)曹無(wu)傷使(shi)人言于(yu)項(xiang)羽(yu)曰:“沛(pei)公欲(yu)王關(guan)(guan)(guan)中2,使(shi)子嬰(ying)為相,珍寶盡有之。”項(xiang)羽(yu)大怒(nu),曰:“旦(dan)日饗士卒3,為擊(ji)破(po)(po)沛(pei)公軍!”當是(shi)時(shi),項(xiang)羽(yu)兵(bing)四十萬(wan),在新豐鴻門(men);沛(pei)公兵(bing)十萬(wan),在霸上(shang)(shang)。范增(zeng)說項(xiang)羽(yu)曰4:“沛(pei)公居山東時(shi),貪(tan)于(yu)財(cai)貨,好美姬。今入關(guan)(guan)(guan),財(cai)物無(wu)所取,婦女無(wu)所幸5,此(ci)其(qi)志不(bu)在小。吾令人望其(qi)氣6,皆為龍虎,成五采(cai),此(ci)天子氣也。急(ji)擊(ji)勿失!”
楚左尹(yin)項(xiang)(xiang)(xiang)伯(bo)(bo)(bo)(bo)(bo)者7,項(xiang)(xiang)(xiang)羽季父也(ye)(ye),素善(shan)(shan)留侯張(zhang)良(liang)(liang)8。張(zhang)良(liang)(liang)是時(shi)從沛(pei)(pei)公(gong)(gong)(gong)(gong),項(xiang)(xiang)(xiang)伯(bo)(bo)(bo)(bo)(bo)乃夜(ye)馳之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)沛(pei)(pei)公(gong)(gong)(gong)(gong)軍(jun),私見張(zhang)良(liang)(liang),具(ju)(ju)告以事(shi)9,欲(yu)呼張(zhang)良(liang)(liang)與俱去(qu)(qu),曰(yue)(yue)(yue):“毋(wu)從俱死也(ye)(ye)10!”張(zhang)良(liang)(liang)曰(yue)(yue)(yue):“臣為(wei)韓王(wang)送沛(pei)(pei)公(gong)(gong)(gong)(gong),沛(pei)(pei)公(gong)(gong)(gong)(gong)今事(shi)有急,亡去(qu)(qu)不(bu)(bu)(bu)(bu)義,不(bu)(bu)(bu)(bu)可不(bu)(bu)(bu)(bu)語。”良(liang)(liang)乃入,具(ju)(ju)告沛(pei)(pei)公(gong)(gong)(gong)(gong)。沛(pei)(pei)公(gong)(gong)(gong)(gong)大(da)驚(jing),曰(yue)(yue)(yue):“為(wei)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)奈(nai)何?”張(zhang)良(liang)(liang)曰(yue)(yue)(yue):“誰為(wei)大(da)王(wang)為(wei)此計(ji)者?”曰(yue)(yue)(yue):“鯫生說(shuo)我曰(yue)(yue)(yue):‘距關(guan)(guan),毋(wu)內(nei)諸(zhu)侯,秦(qin)地(di)可盡王(wang)也(ye)(ye)。’故聽之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)。”良(liang)(liang)曰(yue)(yue)(yue):“料大(da)王(wang)士卒足以當項(xiang)(xiang)(xiang)王(wang)乎(hu)(hu)?”沛(pei)(pei)公(gong)(gong)(gong)(gong)默然,曰(yue)(yue)(yue):“固不(bu)(bu)(bu)(bu)如也(ye)(ye)!且為(wei)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)奈(nai)何?”張(zhang)良(liang)(liang)曰(yue)(yue)(yue):“請往(wang)謂(wei)項(xiang)(xiang)(xiang)伯(bo)(bo)(bo)(bo)(bo),言沛(pei)(pei)公(gong)(gong)(gong)(gong)不(bu)(bu)(bu)(bu)敢(gan)(gan)背項(xiang)(xiang)(xiang)王(wang)也(ye)(ye)。”沛(pei)(pei)公(gong)(gong)(gong)(gong)曰(yue)(yue)(yue):“君安與項(xiang)(xiang)(xiang)伯(bo)(bo)(bo)(bo)(bo)有故?”張(zhang)良(liang)(liang)曰(yue)(yue)(yue):“秦(qin)時(shi)與臣游,項(xiang)(xiang)(xiang)伯(bo)(bo)(bo)(bo)(bo)殺人,臣活(huo)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi);今事(shi)有急,故幸來告良(liang)(liang)。”沛(pei)(pei)公(gong)(gong)(gong)(gong)曰(yue)(yue)(yue):“孰與君少長?”良(liang)(liang)曰(yue)(yue)(yue):“長于(yu)臣。”沛(pei)(pei)公(gong)(gong)(gong)(gong)曰(yue)(yue)(yue):“君為(wei)我呼入,吾(wu)(wu)得兄(xiong)事(shi)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)。”張(zhang)良(liang)(liang)出,要項(xiang)(xiang)(xiang)伯(bo)(bo)(bo)(bo)(bo)。項(xiang)(xiang)(xiang)伯(bo)(bo)(bo)(bo)(bo)即入見沛(pei)(pei)公(gong)(gong)(gong)(gong)。沛(pei)(pei)公(gong)(gong)(gong)(gong)奉(feng)卮(zhi)酒為(wei)壽,約為(wei)婚(hun)姻,曰(yue)(yue)(yue):“吾(wu)(wu)入關(guan)(guan),秋(qiu)毫(hao)不(bu)(bu)(bu)(bu)敢(gan)(gan)有所近,籍吏民,封(feng)府(fu)庫,而待(dai)將軍(jun)。所以遣將守關(guan)(guan)者,備(bei)他盜之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)出入與非常也(ye)(ye)。日(ri)夜(ye)望將軍(jun)至(zhi),豈(qi)(qi)敢(gan)(gan)反乎(hu)(hu)!愿伯(bo)(bo)(bo)(bo)(bo)具(ju)(ju)言臣之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)不(bu)(bu)(bu)(bu)敢(gan)(gan)倍德也(ye)(ye)。”項(xiang)(xiang)(xiang)伯(bo)(bo)(bo)(bo)(bo)許諾(nuo),謂(wei)沛(pei)(pei)公(gong)(gong)(gong)(gong)曰(yue)(yue)(yue):“旦(dan)日(ri)不(bu)(bu)(bu)(bu)可不(bu)(bu)(bu)(bu)蚤自來謝項(xiang)(xiang)(xiang)王(wang)!”沛(pei)(pei)公(gong)(gong)(gong)(gong)曰(yue)(yue)(yue):“諾(nuo)。”于(yu)是項(xiang)(xiang)(xiang)伯(bo)(bo)(bo)(bo)(bo)復夜(ye)去(qu)(qu),至(zhi)軍(jun)中,具(ju)(ju)以沛(pei)(pei)公(gong)(gong)(gong)(gong)言報項(xiang)(xiang)(xiang)王(wang),因言曰(yue)(yue)(yue):“沛(pei)(pei)公(gong)(gong)(gong)(gong)不(bu)(bu)(bu)(bu)先(xian)破關(guan)(guan)中,公(gong)(gong)(gong)(gong)豈(qi)(qi)敢(gan)(gan)入乎(hu)(hu)?今人有大(da)功而擊之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi),不(bu)(bu)(bu)(bu)義也(ye)(ye)。不(bu)(bu)(bu)(bu)如因善(shan)(shan)遇(yu)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)。”項(xiang)(xiang)(xiang)王(wang)許諾(nuo)。
沛公(gong)(gong)旦日(ri)從百(bai)余騎來見項(xiang)(xiang)(xiang)王(wang)(wang),至鴻門,謝曰(yue)(yue):“臣(chen)與將(jiang)軍(jun)(jun)(jun)戮力而攻(gong)秦,將(jiang)軍(jun)(jun)(jun)戰(zhan)河(he)北(bei),臣(chen)戰(zhan)河(he)南(nan),然不(bu)(bu)自意能先入關(guan)破秦,得復見將(jiang)軍(jun)(jun)(jun)于(yu)此(ci)。今(jin)者(zhe)有小人(ren)之(zhi)(zhi)言,令將(jiang)軍(jun)(jun)(jun)與臣(chen)有郤(xi)。”項(xiang)(xiang)(xiang)王(wang)(wang)曰(yue)(yue):“此(ci)沛公(gong)(gong)左司馬曹無傷(shang)言之(zhi)(zhi),不(bu)(bu)然,籍何以(yi)至此(ci)?”項(xiang)(xiang)(xiang)王(wang)(wang)即(ji)日(ri)因留沛公(gong)(gong)與飲(yin)。項(xiang)(xiang)(xiang)王(wang)(wang)、項(xiang)(xiang)(xiang)伯東向(xiang)(xiang)坐;亞(ya)父南(nan)向(xiang)(xiang)坐—亞(ya)父者(zhe),范增(zeng)也(ye);沛公(gong)(gong)北(bei)向(xiang)(xiang)坐,張良西向(xiang)(xiang)侍。范增(zeng)數目項(xiang)(xiang)(xiang)王(wang)(wang),舉所(suo)佩玉玦以(yi)示之(zhi)(zhi)者(zhe)三,項(xiang)(xiang)(xiang)王(wang)(wang)默(mo)然不(bu)(bu)應。范增(zeng)起,出,召項(xiang)(xiang)(xiang)莊,謂(wei)曰(yue)(yue):“君(jun)王(wang)(wang)為(wei)(wei)人(ren)不(bu)(bu)忍。若入前為(wei)(wei)壽(shou),壽(shou)畢(bi),請(qing)以(yi)劍(jian)舞(wu)(wu),因擊沛公(gong)(gong)于(yu)坐,殺之(zhi)(zhi)。不(bu)(bu)者(zhe),若屬皆且為(wei)(wei)所(suo)虜!”莊則入為(wei)(wei)壽(shou)。壽(shou)畢(bi),曰(yue)(yue):“君(jun)王(wang)(wang)與沛公(gong)(gong)飲(yin),軍(jun)(jun)(jun)中無以(yi)為(wei)(wei)樂,請(qing)以(yi)劍(jian)舞(wu)(wu)。”項(xiang)(xiang)(xiang)王(wang)(wang)曰(yue)(yue):“諾(nuo)。”項(xiang)(xiang)(xiang)莊拔(ba)劍(jian)起舞(wu)(wu),項(xiang)(xiang)(xiang)伯亦拔(ba)劍(jian)起舞(wu)(wu),常以(yi)身翼(yi)蔽沛公(gong)(gong),莊不(bu)(bu)得擊。
于是張良(liang)至軍(jun)門見樊(fan)噲(kuai)(kuai)。樊(fan)噲(kuai)(kuai)曰(yue)(yue)(yue):“今(jin)日之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)事何如(ru)(ru)(ru)?”良(liang)曰(yue)(yue)(yue):“甚急!今(jin)者(zhe)項莊拔劍(jian)舞,其意常(chang)在沛公也(ye)(ye)。”噲(kuai)(kuai)曰(yue)(yue)(yue):“此迫矣(yi)!臣(chen)請入(ru)(ru),與(yu)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)同命!”噲(kuai)(kuai)即帶劍(jian)擁(yong)盾入(ru)(ru)軍(jun)門。交戟之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)衛士(shi)欲止不(bu)(bu)內,樊(fan)噲(kuai)(kuai)側其盾以(yi)撞,衛士(shi)仆(pu)地,噲(kuai)(kuai)遂(sui)入(ru)(ru),披(pi)帷西向立,瞋目(mu)視項王(wang)(wang)(wang)(wang),頭發上指,目(mu)眥盡裂。項王(wang)(wang)(wang)(wang)按劍(jian)而跽曰(yue)(yue)(yue):“客何為者(zhe)?”張良(liang)曰(yue)(yue)(yue):“沛公之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)參乘樊(fan)噲(kuai)(kuai)者(zhe)也(ye)(ye)。”項王(wang)(wang)(wang)(wang)曰(yue)(yue)(yue):“壯(zhuang)士(shi)!賜之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)卮(zhi)酒(jiu)!”則與(yu)斗卮(zhi)酒(jiu)。噲(kuai)(kuai)拜謝(xie),起,立而飲之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)。項王(wang)(wang)(wang)(wang)曰(yue)(yue)(yue):“賜之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)彘肩(jian)(jian)!”則與(yu)一生(sheng)彘肩(jian)(jian)。樊(fan)噲(kuai)(kuai)覆其盾于地,加彘肩(jian)(jian)上,拔劍(jian)切而啖之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)。項王(wang)(wang)(wang)(wang)曰(yue)(yue)(yue):“壯(zhuang)士(shi)!能復飲乎?”樊(fan)噲(kuai)(kuai)曰(yue)(yue)(yue):“臣(chen)死且不(bu)(bu)避,卮(zhi)酒(jiu)安足辭!夫秦(qin)王(wang)(wang)(wang)(wang)有虎狼之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)心,殺人如(ru)(ru)(ru)不(bu)(bu)能舉,刑人如(ru)(ru)(ru)恐不(bu)(bu)勝,天下皆叛之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)。懷王(wang)(wang)(wang)(wang)與(yu)諸(zhu)將約曰(yue)(yue)(yue):‘先破(po)秦(qin)入(ru)(ru)咸陽(yang)者(zhe)王(wang)(wang)(wang)(wang)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)。’今(jin)沛公先破(po)秦(qin)入(ru)(ru)咸陽(yang),毫毛(mao)不(bu)(bu)敢有所近(jin),封閉宮室(shi),還(huan)軍(jun)霸上,以(yi)待大王(wang)(wang)(wang)(wang)來。故遣將守關者(zhe),備他盜出入(ru)(ru)與(yu)非常(chang)也(ye)(ye)。勞苦而功高如(ru)(ru)(ru)此,未有封侯之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)賞,而聽細(xi)說,欲誅有功之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)人。此亡秦(qin)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)續耳(er),竊為大王(wang)(wang)(wang)(wang)不(bu)(bu)取(qu)也(ye)(ye)!”項王(wang)(wang)(wang)(wang)未有以(yi)應,曰(yue)(yue)(yue):“坐!”樊(fan)噲(kuai)(kuai)從(cong)良(liang)坐。坐須(xu)臾,沛公起如(ru)(ru)(ru)廁,因招樊(fan)噲(kuai)(kuai)出。
沛(pei)公(gong)(gong)已出,項王(wang)使都(dou)尉陳平(ping)召沛(pei)公(gong)(gong)。沛(pei)公(gong)(gong)曰(yue)(yue):“今者(zhe)出,未(wei)辭(ci)也,為(wei)之(zhi)奈(nai)何?”樊噲(kuai)曰(yue)(yue):“大行(xing)不(bu)顧細(xi)謹(jin)(jin),大禮不(bu)辭(ci)小讓(rang)。如(ru)今人方為(wei)刀俎,我(wo)為(wei)魚肉(rou),何辭(ci)為(wei)?”于(yu)是遂去(qu)。乃令張良(liang)留(liu)謝。良(liang)問曰(yue)(yue):“大王(wang)來何操?”曰(yue)(yue):“我(wo)持白璧一(yi)雙,欲獻項王(wang),玉(yu)斗一(yi)雙,欲與(yu)亞父。會其怒(nu),不(bu)敢獻。公(gong)(gong)為(wei)我(wo)獻之(zhi)。”張良(liang)曰(yue)(yue):“謹(jin)(jin)諾。”當是時,項王(wang)軍(jun)在鴻門下(xia),沛(pei)公(gong)(gong)軍(jun)在霸上,相(xiang)去(qu)四(si)十(shi)里(li)。沛(pei)公(gong)(gong)則置車(che)騎,脫(tuo)身獨騎,與(yu)樊噲(kuai)、夏(xia)侯(hou)嬰、靳強、紀信(xin)等四(si)人持劍盾步走,從酈(li)山下(xia),道(dao)芷(zhi)陽間行(xing)。沛(pei)公(gong)(gong)謂張良(liang)曰(yue)(yue):“從此(ci)道(dao)至(zhi)吾(wu)軍(jun),不(bu)過二十(shi)里(li)耳。度我(wo)至(zhi)軍(jun)中,公(gong)(gong)乃入。”
沛(pei)公(gong)已去(qu),間(jian)至軍中(zhong)。張良(liang)入謝,曰:“沛(pei)公(gong)不(bu)勝桮杓,不(bu)能辭(ci)。謹使(shi)臣良(liang)奉白璧(bi)一(yi)雙(shuang),再(zai)拜(bai)獻大王(wang)(wang)足(zu)下;玉(yu)斗一(yi)雙(shuang),再(zai)拜(bai)奉大將(jiang)軍足(zu)下。”項王(wang)(wang)曰:“沛(pei)公(gong)安在?”良(liang)曰:“聞大王(wang)(wang)有(you)意督(du)過之(zhi)(zhi),脫(tuo)身獨去(qu),已至軍矣。”項王(wang)(wang)則受璧(bi),置之(zhi)(zhi)坐上。亞父受玉(yu)斗,置之(zhi)(zhi)地,拔劍撞而破之(zhi)(zhi),曰:“唉!豎子不(bu)足(zu)與謀!奪項王(wang)(wang)天下者,必沛(pei)公(gong)也!吾屬今為之(zhi)(zhi)虜矣!”
沛公至軍,立誅(zhu)殺曹(cao)無傷。
司馬遷在(zai)元封(feng)三年(前108年)接替其父擔任太(tai)史(shi)(shi)令,從太(tai)初元年(前104年)開(kai)始創作《太(tai)史(shi)(shi)公書》(后(hou)(hou)來(lai)稱(cheng)為《史(shi)(shi)記》)。后(hou)(hou)因向漢武帝為李陵戰敗投降匈奴之(zhi)事辯護而被捕(bu)入獄并處以腐刑,在(zai)形體和(he)精(jing)神(shen)上遭受巨(ju)大的創傷。出獄后(hou)(hou)任中(zhong)書令,忍(ren)辱發奮繼續完成所著史(shi)(shi)籍。大約在(zai)征(zheng)和(he)二年(前91年),終(zhong)于完成了全(quan)(quan)書的撰寫和(he)修(xiu)改工作。全(quan)(quan)書共一百三十篇,其中(zhong)第七篇即為《項羽(yu)本(ben)紀》。
項(xiang)(xiang)羽(yu)(yu)作為(wei)漢(han)朝開創者(zhe)劉邦(bang)的勁敵,曾與(yu)劉邦(bang)爭奪天(tian)下(xia),漢(han)朝歷代君主(zhu)對項(xiang)(xiang)羽(yu)(yu)的態度多是貶大(da)于褒。而司(si)馬遷(qian)卻不同。揚雄(xiong)《法言(yan)》云:“太史遷(qian),曰(yue)實錄。”“子長(chang)多愛,愛奇(qi)也(ye)。”正因為(wei)司(si)馬遷(qian)的“實錄”精神(shen)和“愛奇(qi)”思(si)想,不以(yi)成敗論(lun)英雄(xiong),才刻畫(hua)出具有鮮明個性的項(xiang)(xiang)羽(yu)(yu)形象。而鴻門宴是項(xiang)(xiang)羽(yu)(yu)一(yi)生成敗的一(yi)個重要(yao)節(jie)點,因此司(si)馬遷(qian)濃墨重彩地再現(xian)了這(zhe)一(yi)事件。