行略定秦地1。函谷關(guan)有(you)兵(bing)守關(guan),不得入。又聞沛(pei)公(gong)(gong)已破咸陽,項(xiang)羽(yu)(yu)(yu)大怒(nu),使當(dang)陽君(jun)等(deng)擊關(guan)。項(xiang)羽(yu)(yu)(yu)遂入,至于(yu)戲西(xi)。沛(pei)公(gong)(gong)軍(jun)霸(ba)上,未得與項(xiang)羽(yu)(yu)(yu)相(xiang)見。沛(pei)公(gong)(gong)左司馬曹無傷使人(ren)言于(yu)項(xiang)羽(yu)(yu)(yu)曰(yue):“沛(pei)公(gong)(gong)欲王關(guan)中2,使子嬰為(wei)(wei)(wei)相(xiang),珍寶(bao)盡有(you)之。”項(xiang)羽(yu)(yu)(yu)大怒(nu),曰(yue):“旦日饗士卒3,為(wei)(wei)(wei)擊破沛(pei)公(gong)(gong)軍(jun)!”當(dang)是時(shi),項(xiang)羽(yu)(yu)(yu)兵(bing)四十(shi)(shi)萬,在新豐(feng)鴻門;沛(pei)公(gong)(gong)兵(bing)十(shi)(shi)萬,在霸(ba)上。范增說項(xiang)羽(yu)(yu)(yu)曰(yue)4:“沛(pei)公(gong)(gong)居山東時(shi),貪于(yu)財貨,好美(mei)姬。今入關(guan),財物無所取,婦女無所幸(xing)5,此其志(zhi)不在小(xiao)。吾令人(ren)望其氣(qi)6,皆為(wei)(wei)(wei)龍虎,成五采,此天子氣(qi)也。急擊勿失(shi)!”
楚(chu)左尹(yin)項(xiang)(xiang)伯(bo)者7,項(xiang)(xiang)羽(yu)季父也(ye)(ye),素善留侯(hou)張(zhang)(zhang)(zhang)良(liang)(liang)8。張(zhang)(zhang)(zhang)良(liang)(liang)是時從沛(pei)(pei)(pei)公(gong),項(xiang)(xiang)伯(bo)乃夜馳之沛(pei)(pei)(pei)公(gong)軍,私見張(zhang)(zhang)(zhang)良(liang)(liang),具(ju)告以(yi)事9,欲呼(hu)張(zhang)(zhang)(zhang)良(liang)(liang)與俱去,曰(yue)(yue)(yue)(yue)(yue):“毋(wu)從俱死也(ye)(ye)10!”張(zhang)(zhang)(zhang)良(liang)(liang)曰(yue)(yue)(yue)(yue)(yue):“臣為(wei)韓王(wang)(wang)(wang)送(song)沛(pei)(pei)(pei)公(gong),沛(pei)(pei)(pei)公(gong)今事有(you)急,亡去不(bu)義,不(bu)可不(bu)語(yu)。”良(liang)(liang)乃入(ru),具(ju)告沛(pei)(pei)(pei)公(gong)。沛(pei)(pei)(pei)公(gong)大驚,曰(yue)(yue)(yue)(yue)(yue):“為(wei)之奈何(he)?”張(zhang)(zhang)(zhang)良(liang)(liang)曰(yue)(yue)(yue)(yue)(yue):“誰為(wei)大王(wang)(wang)(wang)為(wei)此計者?”曰(yue)(yue)(yue)(yue)(yue):“鯫(zou)生說(shuo)我曰(yue)(yue)(yue)(yue)(yue):‘距關(guan),毋(wu)內諸(zhu)侯(hou),秦地可盡王(wang)(wang)(wang)也(ye)(ye)。’故(gu)聽(ting)之。”良(liang)(liang)曰(yue)(yue)(yue)(yue)(yue):“料(liao)大王(wang)(wang)(wang)士卒(zu)足以(yi)當項(xiang)(xiang)王(wang)(wang)(wang)乎?”沛(pei)(pei)(pei)公(gong)默(mo)然,曰(yue)(yue)(yue)(yue)(yue):“固不(bu)如(ru)也(ye)(ye)!且為(wei)之奈何(he)?”張(zhang)(zhang)(zhang)良(liang)(liang)曰(yue)(yue)(yue)(yue)(yue):“請往謂項(xiang)(xiang)伯(bo),言(yan)(yan)沛(pei)(pei)(pei)公(gong)不(bu)敢背(bei)項(xiang)(xiang)王(wang)(wang)(wang)也(ye)(ye)。”沛(pei)(pei)(pei)公(gong)曰(yue)(yue)(yue)(yue)(yue):“君(jun)(jun)安與項(xiang)(xiang)伯(bo)有(you)故(gu)?”張(zhang)(zhang)(zhang)良(liang)(liang)曰(yue)(yue)(yue)(yue)(yue):“秦時與臣游,項(xiang)(xiang)伯(bo)殺人,臣活(huo)之;今事有(you)急,故(gu)幸來(lai)告良(liang)(liang)。”沛(pei)(pei)(pei)公(gong)曰(yue)(yue)(yue)(yue)(yue):“孰與君(jun)(jun)少(shao)長?”良(liang)(liang)曰(yue)(yue)(yue)(yue)(yue):“長于臣。”沛(pei)(pei)(pei)公(gong)曰(yue)(yue)(yue)(yue)(yue):“君(jun)(jun)為(wei)我呼(hu)入(ru),吾得兄事之。”張(zhang)(zhang)(zhang)良(liang)(liang)出(chu),要項(xiang)(xiang)伯(bo)。項(xiang)(xiang)伯(bo)即入(ru)見沛(pei)(pei)(pei)公(gong)。沛(pei)(pei)(pei)公(gong)奉卮酒為(wei)壽,約為(wei)婚姻(yin),曰(yue)(yue)(yue)(yue)(yue):“吾入(ru)關(guan),秋(qiu)毫不(bu)敢有(you)所近,籍吏民,封府庫,而待將(jiang)軍。所以(yi)遣將(jiang)守(shou)關(guan)者,備(bei)他(ta)盜之出(chu)入(ru)與非常也(ye)(ye)。日夜望將(jiang)軍至,豈敢反乎!愿(yuan)伯(bo)具(ju)言(yan)(yan)臣之不(bu)敢倍德也(ye)(ye)。”項(xiang)(xiang)伯(bo)許(xu)(xu)諾,謂沛(pei)(pei)(pei)公(gong)曰(yue)(yue)(yue)(yue)(yue):“旦日不(bu)可不(bu)蚤自(zi)來(lai)謝項(xiang)(xiang)王(wang)(wang)(wang)!”沛(pei)(pei)(pei)公(gong)曰(yue)(yue)(yue)(yue)(yue):“諾。”于是項(xiang)(xiang)伯(bo)復夜去,至軍中(zhong),具(ju)以(yi)沛(pei)(pei)(pei)公(gong)言(yan)(yan)報項(xiang)(xiang)王(wang)(wang)(wang),因(yin)言(yan)(yan)曰(yue)(yue)(yue)(yue)(yue):“沛(pei)(pei)(pei)公(gong)不(bu)先破關(guan)中(zhong),公(gong)豈敢入(ru)乎?今人有(you)大功而擊(ji)之,不(bu)義也(ye)(ye)。不(bu)如(ru)因(yin)善遇之。”項(xiang)(xiang)王(wang)(wang)(wang)許(xu)(xu)諾。
沛(pei)公(gong)旦日(ri)(ri)從百余騎來見(jian)項(xiang)(xiang)王(wang)(wang),至鴻(hong)門,謝(xie)曰:“臣(chen)與將(jiang)軍(jun)戮(lu)力而攻秦,將(jiang)軍(jun)戰河北(bei),臣(chen)戰河南(nan)(nan),然不(bu)自意能先入關破秦,得復(fu)見(jian)將(jiang)軍(jun)于(yu)此。今者(zhe)(zhe)有(you)小人之(zhi)(zhi)言(yan),令將(jiang)軍(jun)與臣(chen)有(you)郤(xi)。”項(xiang)(xiang)王(wang)(wang)曰:“此沛(pei)公(gong)左司馬(ma)曹無(wu)(wu)傷言(yan)之(zhi)(zhi),不(bu)然,籍何以(yi)(yi)至此?”項(xiang)(xiang)王(wang)(wang)即(ji)日(ri)(ri)因留沛(pei)公(gong)與飲。項(xiang)(xiang)王(wang)(wang)、項(xiang)(xiang)伯東向(xiang)(xiang)坐(zuo);亞(ya)父南(nan)(nan)向(xiang)(xiang)坐(zuo)—亞(ya)父者(zhe)(zhe),范(fan)(fan)增也;沛(pei)公(gong)北(bei)向(xiang)(xiang)坐(zuo),張良西向(xiang)(xiang)侍。范(fan)(fan)增數目(mu)項(xiang)(xiang)王(wang)(wang),舉(ju)所(suo)佩玉(yu)玦以(yi)(yi)示(shi)之(zhi)(zhi)者(zhe)(zhe)三,項(xiang)(xiang)王(wang)(wang)默(mo)然不(bu)應。范(fan)(fan)增起(qi),出,召(zhao)項(xiang)(xiang)莊,謂(wei)曰:“君王(wang)(wang)為人不(bu)忍。若(ruo)入前為壽,壽畢,請以(yi)(yi)劍舞(wu),因擊沛(pei)公(gong)于(yu)坐(zuo),殺(sha)之(zhi)(zhi)。不(bu)者(zhe)(zhe),若(ruo)屬皆且為所(suo)虜!”莊則入為壽。壽畢,曰:“君王(wang)(wang)與沛(pei)公(gong)飲,軍(jun)中(zhong)無(wu)(wu)以(yi)(yi)為樂,請以(yi)(yi)劍舞(wu)。”項(xiang)(xiang)王(wang)(wang)曰:“諾(nuo)。”項(xiang)(xiang)莊拔劍起(qi)舞(wu),項(xiang)(xiang)伯亦拔劍起(qi)舞(wu),常以(yi)(yi)身翼(yi)蔽沛(pei)公(gong),莊不(bu)得擊。
于(yu)是張良(liang)至軍(jun)門見(jian)樊(fan)噲(kuai)(kuai)。樊(fan)噲(kuai)(kuai)曰(yue)(yue)(yue)(yue):“今日之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)事何(he)如?”良(liang)曰(yue)(yue)(yue)(yue):“甚急(ji)!今者項(xiang)(xiang)(xiang)莊拔(ba)劍(jian)舞,其(qi)意常(chang)在沛(pei)公(gong)也(ye)。”噲(kuai)(kuai)曰(yue)(yue)(yue)(yue):“此(ci)迫(po)矣!臣(chen)請入,與(yu)(yu)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)同命!”噲(kuai)(kuai)即帶劍(jian)擁盾(dun)入軍(jun)門。交戟之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)衛(wei)士欲止不內,樊(fan)噲(kuai)(kuai)側(ce)其(qi)盾(dun)以撞,衛(wei)士仆(pu)地(di),噲(kuai)(kuai)遂(sui)入,披(pi)帷西向立,瞋目視項(xiang)(xiang)(xiang)王(wang)(wang)(wang),頭發上(shang)指(zhi),目眥盡裂(lie)。項(xiang)(xiang)(xiang)王(wang)(wang)(wang)按(an)劍(jian)而(er)(er)(er)跽曰(yue)(yue)(yue)(yue):“客何(he)為者?”張良(liang)曰(yue)(yue)(yue)(yue):“沛(pei)公(gong)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)參乘樊(fan)噲(kuai)(kuai)者也(ye)。”項(xiang)(xiang)(xiang)王(wang)(wang)(wang)曰(yue)(yue)(yue)(yue):“壯士!賜之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)卮酒(jiu)!”則與(yu)(yu)斗卮酒(jiu)。噲(kuai)(kuai)拜(bai)謝,起,立而(er)(er)(er)飲之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)。項(xiang)(xiang)(xiang)王(wang)(wang)(wang)曰(yue)(yue)(yue)(yue):“賜之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)彘(zhi)(zhi)肩(jian)!”則與(yu)(yu)一生彘(zhi)(zhi)肩(jian)。樊(fan)噲(kuai)(kuai)覆其(qi)盾(dun)于(yu)地(di),加彘(zhi)(zhi)肩(jian)上(shang),拔(ba)劍(jian)切而(er)(er)(er)啖之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)。項(xiang)(xiang)(xiang)王(wang)(wang)(wang)曰(yue)(yue)(yue)(yue):“壯士!能復飲乎(hu)?”樊(fan)噲(kuai)(kuai)曰(yue)(yue)(yue)(yue):“臣(chen)死且(qie)不避(bi),卮酒(jiu)安(an)足辭(ci)!夫(fu)秦(qin)王(wang)(wang)(wang)有(you)虎(hu)狼(lang)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)心(xin),殺人(ren)(ren)如不能舉,刑(xing)人(ren)(ren)如恐(kong)不勝,天(tian)下皆(jie)叛之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)。懷王(wang)(wang)(wang)與(yu)(yu)諸(zhu)將約曰(yue)(yue)(yue)(yue):‘先(xian)破(po)(po)秦(qin)入咸陽者王(wang)(wang)(wang)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)。’今沛(pei)公(gong)先(xian)破(po)(po)秦(qin)入咸陽,毫毛不敢(gan)有(you)所近(jin),封(feng)閉宮(gong)室,還軍(jun)霸上(shang),以待大(da)王(wang)(wang)(wang)來(lai)。故遣將守關者,備他盜出入與(yu)(yu)非常(chang)也(ye)。勞苦而(er)(er)(er)功(gong)高如此(ci),未有(you)封(feng)侯之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)賞,而(er)(er)(er)聽細說(shuo),欲誅有(you)功(gong)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)人(ren)(ren)。此(ci)亡秦(qin)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)續耳(er),竊為大(da)王(wang)(wang)(wang)不取也(ye)!”項(xiang)(xiang)(xiang)王(wang)(wang)(wang)未有(you)以應,曰(yue)(yue)(yue)(yue):“坐!”樊(fan)噲(kuai)(kuai)從良(liang)坐。坐須臾,沛(pei)公(gong)起如廁,因招樊(fan)噲(kuai)(kuai)出。
沛公(gong)(gong)已(yi)出,項(xiang)王使(shi)都(dou)尉陳(chen)平(ping)召沛公(gong)(gong)。沛公(gong)(gong)曰(yue):“今者出,未辭也,為(wei)之奈何?”樊(fan)噲曰(yue):“大(da)行(xing)不(bu)顧細(xi)謹,大(da)禮不(bu)辭小讓。如今人(ren)方為(wei)刀俎,我(wo)為(wei)魚(yu)肉(rou),何辭為(wei)?”于是遂去(qu)。乃(nai)令張良(liang)留謝(xie)。良(liang)問曰(yue):“大(da)王來何操(cao)?”曰(yue):“我(wo)持(chi)白(bai)璧一雙,欲獻項(xiang)王,玉斗一雙,欲與亞父。會其(qi)怒,不(bu)敢(gan)獻。公(gong)(gong)為(wei)我(wo)獻之。”張良(liang)曰(yue):“謹諾。”當(dang)是時(shi),項(xiang)王軍在鴻(hong)門下,沛公(gong)(gong)軍在霸上,相去(qu)四十里。沛公(gong)(gong)則(ze)置車騎(qi),脫身獨騎(qi),與樊(fan)噲、夏侯嬰、靳強、紀(ji)信等四人(ren)持(chi)劍盾步走(zou),從酈(li)山(shan)下,道芷陽(yang)間行(xing)。沛公(gong)(gong)謂張良(liang)曰(yue):“從此(ci)道至吾軍,不(bu)過(guo)二十里耳。度(du)我(wo)至軍中,公(gong)(gong)乃(nai)入。”
沛(pei)公已(yi)去,間至(zhi)軍中。張良入謝,曰(yue):“沛(pei)公不(bu)(bu)勝桮杓,不(bu)(bu)能(neng)辭(ci)。謹(jin)使臣良奉(feng)白璧(bi)一雙,再(zai)拜(bai)獻大(da)(da)王足(zu)下;玉斗一雙,再(zai)拜(bai)奉(feng)大(da)(da)將軍足(zu)下。”項王曰(yue):“沛(pei)公安(an)在?”良曰(yue):“聞大(da)(da)王有意督過之(zhi),脫身獨去,已(yi)至(zhi)軍矣(yi)。”項王則受(shou)璧(bi),置之(zhi)坐(zuo)上(shang)。亞父受(shou)玉斗,置之(zhi)地,拔劍撞而破之(zhi),曰(yue):“唉!豎子(zi)不(bu)(bu)足(zu)與謀!奪項王天下者,必沛(pei)公也!吾(wu)屬今為之(zhi)虜矣(yi)!”
沛公(gong)至軍,立誅(zhu)殺曹(cao)無(wu)傷。
司馬遷在元封三(san)年(nian)(nian)(前108年(nian)(nian))接替其父(fu)擔(dan)任太史令,從(cong)太初元年(nian)(nian)(前104年(nian)(nian))開始(shi)創(chuang)作《太史公書》(后來稱(cheng)為《史記》)。后因向(xiang)漢武帝為李陵戰敗投降(jiang)匈奴之(zhi)事辯(bian)護而被捕入獄并(bing)處以(yi)腐(fu)刑,在形體和精神上遭受巨大(da)的創(chuang)傷。出獄后任中書令,忍辱(ru)發奮繼續完成所著史籍。大(da)約在征和二(er)年(nian)(nian)(前91年(nian)(nian)),終于(yu)完成了全書的撰寫(xie)和修改工作。全書共一百三(san)十(shi)篇,其中第(di)七篇即(ji)為《項羽本紀(ji)》。
項(xiang)羽作為漢朝(chao)開創者劉邦(bang)的勁(jing)敵,曾(ceng)與劉邦(bang)爭(zheng)奪(duo)天下,漢朝(chao)歷代君主對項(xiang)羽的態度多(duo)是貶(bian)大于褒。而司馬(ma)遷卻不(bu)(bu)同。揚雄《法言(yan)》云:“太史遷,曰實(shi)錄。”“子(zi)長多(duo)愛(ai),愛(ai)奇也(ye)。”正因(yin)為司馬(ma)遷的“實(shi)錄”精神(shen)和“愛(ai)奇”思想,不(bu)(bu)以成敗(bai)論英雄,才刻畫出具有鮮明個性的項(xiang)羽形象。而鴻門宴是項(xiang)羽一(yi)生(sheng)成敗(bai)的一(yi)個重要節點,因(yin)此司馬(ma)遷濃墨(mo)重彩地(di)再現了這一(yi)事件(jian)。