延篤(?―167年),字叔堅,南陽(yang)郡犨縣人,東(dong)漢(han)官(guan)員。少時隨唐(tang)溪典、馬融學(xue)習,博通(tong)經傳及百家學(xue)說,能寫文章,很(hen)有名(ming)氣。
延篤(du)初(chu)以博士(shi)身份受(shou)到漢桓帝征召,擔任議(yi)郎,從事(shi)著作之事(shi)。歷任侍中、左馮翊(yi)、京兆尹。延篤(du)為政(zheng)主(zhu)張寬松仁愛,愛惜百姓。選用有道德修養者,參加政(zheng)事(shi),郡里和(he)愛,三輔贊(zan)嘆其政(zheng)績。后因得罪大將軍梁冀,朝廷官吏秉承梁冀意旨(zhi),想借此生事(shi),延篤(du)以有病而免職回(hui)家,以教書維持生計。永(yong)康元年(nian)(167年(nian)),延篤(du)去世(shi)。
延篤(du)年少時跟從潁川(chuan)人唐(tang)(tang)溪典學(xue)習(xi)《左傳(chuan)》,僅十(shi)來(lai)天(tian)就能(neng)諷誦,唐(tang)(tang)溪典十(shi)分敬重他。延篤(du)又(you)跟從馬融學(xue)習(xi),博通經傳(chuan)以及百家學(xue)說(shuo),而且能(neng)寫文章,在(zai)京(jing)城洛陽(今河南洛陽)很有名氣。
延(yan)篤起初以(yi)博士的身份受到漢(han)桓帝(di)征召,授(shou)任(ren)議郎之職,與朱穆、邊(bian)(bian)韶在東觀從(cong)事著作(zuo)。不(bu)久,延(yan)篤升任(ren)侍中,漢(han)桓帝(di)多次向(xiang)他(ta)詢問政(zheng)(zheng)事,延(yan)篤不(bu)把實際(ji)情況告訴(su)別人(ren),一舉一動,都(dou)如(ru)典章大義。后升任(ren)左馮翊,不(bu)久調任(ren)京兆(zhao)尹(yin)。延(yan)篤為(wei)政(zheng)(zheng)主張(zhang)寬松仁愛(ai),愛(ai)惜百(bai)姓(xing)。選用有(you)道德修養的人(ren),參加政(zheng)(zheng)事,郡(jun)里和愛(ai),三輔(fu)贊嘆他(ta)的政(zheng)(zheng)績。此前,陳留人(ren)邊(bian)(bian)鳳擔任(ren)京兆(zhao)尹(yin),亦(yi)有(you)能干的名(ming)聲,因(yin)此郡(jun)里的人(ren)編了一句口語說:“前有(you)趙、張(zhang)、三王(wang),后有(you)邊(bian)(bian)延(yan)二君。”
當時,漢桓帝的(de)(de)皇子有病(bing),漢桓帝下(xia)詔郡縣(xian)尋求(qiu)珍(zhen)貴的(de)(de)藥物,大(da)將軍(jun)梁冀派賓(bin)客(ke)持書(shu)到京兆販賣牛黃。延(yan)篤(du)開書(shu)逮捕賓(bin)客(ke),說(shuo)(shuo):“大(da)將軍(jun)是皇后的(de)(de)外家,皇子有病(bing),必須(xu)呈進醫方,難道應該(gai)派賓(bin)客(ke)千(qian)里求(qiu)利(li)嗎?”于是殺死賓(bin)客(ke),梁冀感到慚愧(kui),但又不便說(shuo)(shuo)此事,官吏秉承梁冀的(de)(de)意旨,想借(jie)此生事。延(yan)篤(du)因病(bing)免(mian)職回家,在(zai)居住的(de)(de)巷子里以教書(shu)維持生活。
當時(shi)(shi)人(ren)(ren)(ren)有(you)(you)(you)的(de)(de)(de)(de)(de)弄不(bu)(bu)(bu)清(qing)仁孝(xiao)(xiao)(xiao)孰(shu)(shu)為(wei)先后(hou)的(de)(de)(de)(de)(de)問題(ti),延篤于(yu)是(shi)(shi)論(lun)之(zhi)(zhi),他說(shuo)(shuo)(shuo)(shuo):“看(kan)來(lai)仁孝(xiao)(xiao)(xiao)先后(hou)的(de)(de)(de)(de)(de)爭辯,意見紛紛,各(ge)(ge)人(ren)(ren)(ren)引經據典,更取事(shi)(shi)(shi)實(shi)證據,可以(yi)(yi)說(shuo)(shuo)(shuo)(shuo)得(de)上(shang)是(shi)(shi)深論(lun)。人(ren)(ren)(ren)的(de)(de)(de)(de)(de)仁孝(xiao)(xiao)(xiao)二者(zhe)同(tong)源,統率人(ren)(ren)(ren)的(de)(de)(de)(de)(de)一(yi)切言行(xing),不(bu)(bu)(bu)必計較銖兩(liang)輕(qing)重,分(fen)(fen)清(qing)孰(shu)(shu)前孰(shu)(shu)后(hou)。如(ru)果想分(fen)(fen)清(qing)二者(zhe)的(de)(de)(de)(de)(de)大(da)略,總(zong)的(de)(de)(de)(de)(de)說(shuo)(shuo)(shuo)(shuo)來(lai),孝(xiao)(xiao)(xiao)在(zai)養(yang)親(qin),仁及萬(wan)物。及物就是(shi)(shi)對社(she)會作(zuo)(zuo)貢獻,養(yang)親(qin)就是(shi)(shi)道德(de)(de)的(de)(de)(de)(de)(de)修養(yang)在(zai)于(yu)自己(ji)。在(zai)己(ji)事(shi)(shi)(shi)少(shao),對社(she)會作(zuo)(zuo)貢獻則是(shi)(shi)多方(fang)面。由此說(shuo)(shuo)(shuo)(shuo)來(lai),仁的(de)(de)(de)(de)(de)作(zuo)(zuo)用(yong)是(shi)(shi)廣闊的(de)(de)(de)(de)(de)。然而(er)(er)(er),物有(you)(you)(you)出于(yu)微小而(er)(er)(er)終顯著的(de)(de)(de)(de)(de),事(shi)(shi)(shi)情有(you)(you)(you)由于(yu)隱晦而(er)(er)(er)彰明(ming)的(de)(de)(de)(de)(de)。近的(de)(de)(de)(de)(de)就身軀來(lai)說(shuo)(shuo)(shuo)(shuo),耳朵有(you)(you)(you)聽聲音(yin)之(zhi)(zhi)用(yong),眼睛(jing)有(you)(you)(you)觀察之(zhi)(zhi)明(ming),腳管(guan)走(zou)路(lu),手施(shi)保(bao)衛,它(ta)們的(de)(de)(de)(de)(de)作(zuo)(zuo)用(yong)雖然是(shi)(shi)顯露在(zai)外,而(er)(er)(er)發號施(shi)令的(de)(de)(de)(de)(de)是(shi)(shi)心(xin)(xin)。遠的(de)(de)(de)(de)(de)就物來(lai)說(shuo)(shuo)(shuo)(shuo),草木的(de)(de)(de)(de)(de)生,開(kai)始(shi)于(yu)萌芽,終成茂盛,枝葉分(fen)(fen)披,繁(fan)花似錦,末雖如(ru)此,而(er)(er)(er)使它(ta)長(chang)得(de)這(zhe)(zhe)(zhe)(zhe)樣(yang)的(de)(de)(de)(de)(de)是(shi)(shi)草木的(de)(de)(de)(de)(de)根。仁人(ren)(ren)(ren)的(de)(de)(de)(de)(de)有(you)(you)(you)孝(xiao)(xiao)(xiao),正好比(bi)身體之(zhi)(zhi)有(you)(you)(you)心(xin)(xin)腹,枝葉的(de)(de)(de)(de)(de)有(you)(you)(you)本根。所(suo)以(yi)(yi)古時(shi)(shi)候的(de)(de)(de)(de)(de)圣人(ren)(ren)(ren)說(shuo)(shuo)(shuo)(shuo):‘孝(xiao)(xiao)(xiao)是(shi)(shi)天之(zhi)(zhi)經,地之(zhi)(zhi)義(yi),人(ren)(ren)(ren)之(zhi)(zhi)行(xing)。’‘君(jun)子專(zhuan)心(xin)(xin)致(zhi)力于(yu)基(ji)礎工作(zuo)(zuo),基(ji)礎樹(shu)立,道就會產生。孝(xiao)(xiao)(xiao)順爹娘,敬愛兄長(chang),這(zhe)(zhe)(zhe)(zhe)就是(shi)(shi)‘仁’的(de)(de)(de)(de)(de)基(ji)礎吧。’然而(er)(er)(er)這(zhe)(zhe)(zhe)(zhe)事(shi)(shi)(shi)體大(da),難得(de)做(zuo)到全面,物性又好偏,所(suo)以(yi)(yi)由于(yu)‘施(shi)’的(de)(de)(de)(de)(de)不(bu)(bu)(bu)同(tong),事(shi)(shi)(shi)情很少(shao)兩(liang)者(zhe)得(de)兼。如(ru)果一(yi)定要論(lun)其優(you)劣,則仁以(yi)(yi)枝葉扶疏茂盛為(wei)大(da),孝(xiao)(xiao)(xiao)以(yi)(yi)心(xin)(xin)體本根為(wei)先,這(zhe)(zhe)(zhe)(zhe)樣(yang)可不(bu)(bu)(bu)用(yong)爭論(lun)。有(you)(you)(you)人(ren)(ren)(ren)說(shuo)(shuo)(shuo)(shuo)先孝(xiao)(xiao)(xiao)后(hou)仁,不(bu)(bu)(bu)是(shi)(shi)仲尼序次顏(yan)(yan)回(hui)(hui)、曾(ceng)(ceng)(ceng)參的(de)(de)(de)(de)(de)意思。大(da)抵仁孝(xiao)(xiao)(xiao)同(tong)源而(er)(er)(er)生,純德(de)(de)既備,或仁或孝(xiao)(xiao)(xiao),可以(yi)(yi)聽其所(suo)稱(cheng)而(er)(er)(er)已(yi),如(ru)虞舜、顏(yan)(yan)回(hui)(hui)就是(shi)(shi)這(zhe)(zhe)(zhe)(zhe)樣(yang)的(de)(de)(de)(de)(de)。如(ru)果不(bu)(bu)(bu)是(shi)(shi)這(zhe)(zhe)(zhe)(zhe)樣(yang),就各(ge)(ge)自為(wei)目,不(bu)(bu)(bu)能(neng)總(zong)稱(cheng)其美,如(ru)公劉以(yi)(yi)仁紀德(de)(de),曾(ceng)(ceng)(ceng)參以(yi)(yi)至(zhi)孝(xiao)(xiao)(xiao)稱(cheng)賢。曾(ceng)(ceng)(ceng)參、閔損(sun)把孝(xiao)(xiao)(xiao)悌作(zuo)(zuo)為(wei)至(zhi)德(de)(de),管(guan)仲以(yi)(yi)九合諸侯(hou)為(wei)仁功,沒有(you)(you)(you)論(lun)德(de)(de)不(bu)(bu)(bu)推顏(yan)(yan)回(hui)(hui)、曾(ceng)(ceng)(ceng)參為(wei)先,考校功勛不(bu)(bu)(bu)以(yi)(yi)管(guan)仲為(wei)大(da)的(de)(de)(de)(de)(de)。照這(zhe)(zhe)(zhe)(zhe)樣(yang)說(shuo)(shuo)(shuo)(shuo)來(lai),各(ge)(ge)從其稱(cheng)而(er)(er)(er)已(yi)。”
前任越(yue)巂太守(shou)李文(wen)德(de)平常(chang)與延(yan)篤(du)關系(xi)很好,當時(shi)(shi)在(zai)(zai)京師,他對公(gong)卿們說(shuo):“延(yan)叔堅有(you)王(wang)佐之(zhi)(zhi)才,千(qian)里之(zhi)(zhi)足不(bu)(bu)(bu)(bu)得馳騁,為(wei)(wei)之(zhi)(zhi)奈何?”想(xiang)使公(gong)卿們引(yin)薦(jian)他。延(yan)篤(du)聽(ting)說(shuo),寫信給(gei)李文(wen)德(de)阻(zu)止他說(shuo):“道將廢棄,這(zhe)(zhe)是(shi)天命!聽(ting)說(shuo)您想(xiang)為(wei)(wei)我請求回(hui)到(dao)東觀去,您的意思雖然厚,但實不(bu)(bu)(bu)(bu)敢(gan)當。我經(jing)常(chang)天未亮(liang)就(jiu)起(qi)床梳洗(xi),梳洗(xi)完畢,坐在(zai)(zai)客堂(tang)上。上午(wu)誦(song)讀(du)伏(fu)羲、周(zhou)文(wen)王(wang)的《易》,虞、夏之(zhi)(zhi)書,周(zhou)公(gong)旦的典章禮制,瀏覽仲尼的《春秋》。下(xia)午(wu)徘(pai)徊內階,在(zai)(zai)南軒里吟詠(yong)《詩經(jing)》,閑時(shi)(shi)還看看百家眾(zhong)氏之(zhi)(zhi)書。聲音嘹亮(liang),洋(yang)洋(yang)滿(man)耳(er),文(wen)采絢爛滿(man)目(mu),萬(wan)(wan)物(wu)紛(fen)紛(fen),欣(xin)欣(xin)然吾獨樂(le)其樂(le)。在(zai)(zai)這(zhe)(zhe)個時(shi)(shi)候,我不(bu)(bu)(bu)(bu)知(zhi)天之(zhi)(zhi)為(wei)(wei)蓋,地之(zhi)(zhi)為(wei)(wei)輿(yu);不(bu)(bu)(bu)(bu)知(zhi)世上還有(you)人,自己還有(you)軀體(ti)。雖高漸離擊筑(zhu)而歌,旁若(ruo)無人,高鳳讀(du)書,不(bu)(bu)(bu)(bu)知(zhi)天下(xia)暴雨(yu),都是(shi)不(bu)(bu)(bu)(bu)足與我相(xiang)(xiang)比擬。我自年幼(you)以來,就(jiu)認為(wei)(wei),做臣子,不(bu)(bu)(bu)(bu)能(neng)陷于(yu)不(bu)(bu)(bu)(bu)忠;做兒子,不(bu)(bu)(bu)(bu)能(neng)墮落于(yu)不(bu)(bu)(bu)(bu)孝(xiao);與地位高于(yu)我的人交朋(peng)友(you),不(bu)(bu)(bu)(bu)能(neng)諂媚,與地位低于(yu)我的人交朋(peng)友(you),不(bu)(bu)(bu)(bu)能(neng)輕慢(man)。做到(dao)這(zhe)(zhe)樣(yang)以至于(yu)死,在(zai)(zai)地下(xia)與先君遠祖相(xiang)(xiang)見,就(jiu)不(bu)(bu)(bu)(bu)會有(you)愧色。這(zhe)(zhe)樣(yang)而不(bu)(bu)(bu)(bu)知(zhi)善之(zhi)(zhi)所(suo)(suo)當行,恐怕(pa)如教羿射,不(bu)(bu)(bu)(bu)能(neng)以小(xiao)技為(wei)(wei)功(gong)一樣(yang)。千(qian)萬(wan)(wan)不(bu)(bu)(bu)(bu)能(neng)迷失根本,拋(pao)棄其所(suo)(suo)生。”
延篤后遭黨事禁錮。永康元年(167年),延篤死在(zai)家里。鄉(xiang)里把他的形(xing)貌繪在(zai)屈原廟里。
延篤對經傳多有校正,后儒服虔(qian)等以為(wei)標準。所著詩(shi)、論(lun)、銘(ming)、書(shu)、應訊、表、教令,共(gong)二十(shi)篇。
時人:“前有(you)趙、張、三王,后有(you)邊、延二(er)君(jun)。”
李文(wen)德:“延叔堅王佐之才”。
范曄《后(hou)漢書(shu)》:“其政用寬(kuan)仁,憂恤民黎,擢(zhuo)用長者,與(yu)參政事,郡中歡(huan)愛,三輔咨嗟焉(yan)。”