《次元明(ming)韻寄子由(you)》是北宋詩(shi)人黃庭堅(jian)創作(zuo)(zuo)(zuo)的一首七(qi)言律詩(shi)。此詩(shi)首聯(lian)(lian)感(gan)(gan)慨(kai)時光(guang)如逝水,功業(ye)難(nan)成(cheng);頷聯(lian)(lian)描寫(xie)春天(tian)景物,花(hua)開江漲,而(er)懷遠之(zhi)情見于言外,如作(zuo)(zuo)(zuo)畫之(zhi)著(zhu)色;頸聯(lian)(lian)敘寫(xie)懷抱,以虛詞領句,以作(zuo)(zuo)(zuo)轉(zhuan)折;尾聯(lian)(lian)又轉(zhuan)筆感(gan)(gan)嘆兄弟之(zhi)思,欲歸而(er)不得(de),只好聽任時光(guang)流轉(zhuan),催生(sheng)白發(fa)而(er)已。詩(shi)寫(xie)景時流麗綿密,議論(lun)時疏朗有致,輕(qing)重虛實,對(dui)比分明(ming),一直被人當作(zuo)(zuo)(zuo)律詩(shi)的樣板。
次(ci)元明1韻寄子由2
半世(shi)交親3隨逝(shi)水4,幾(ji)人圖畫入凌(ling)煙5?
春風春雨花經(jing)眼6,江北江南水拍天。
欲(yu)解(jie)銅(tong)章(zhang)7行8問道9,定知石友10許忘(wang)年11。
脊令12各有思歸恨,日月相催雪滿顛(dian)13。
1.元明(ming):黃庭堅的哥(ge)哥(ge)黃大臨的字。
2.子(zi)由:蘇(su)軾的弟(di)弟(di)蘇(su)轍的字。元明有詩寄與在筠州(今江西高安懸)監鹽酒稅的子(zi)由,庭堅(jian)依其(qi)用韻(yun)次第(di)同作。
3.交親:指(zhi)相互親近,友好交往。
4.逝水(shui):暗用《論語》“子在川上曰(yue):‘逝者如斯夫,不舍晝夜。’”
5.凌煙:閣(ge)名,在唐代(dai)長安(an)太極宮(gong)內(nei)。唐太宗曾令著名人物畫(hua)家(jia)(jia)閻立本(ben)將(jiang)功臣(chen)長孫無忌等(deng)二十(shi)四人的像畫(hua)在閣(ge)內(nei),以表彰(zhang)他們的勛勞(lao)。這兩句是說他們兄弟交好,已有多(duo)年,但都在政爭中遭(zao)到失敗,時(shi)光像流水般過去了(le),卻沒(mei)有為國(guo)家(jia)(jia)效力的機會。
6.經眼:過目。
7.銅章:指縣令的(de)印,史容注引《漢(han)官儀》:“縣令秩五百(bai)石,銅章墨(mo)綬。”
8.行:將。
9.問道:就是要向子由學道。出于《莊(zhuang)子·在宥》:“黃帝聞廣成子在空同之上,故往見之,曰(yue):‘敢問至道之精(jing)。’”
10.石友:指(zhi)志同道合的金石之交(jiao)。指(zhi)子由。潘(pan)岳《金谷(gu)詩》:“投分寄石友,白首同所(suo)歸。”(《晉書·潘(pan)岳傳》)
11.忘年:指朋友(you)投契,不計年歲(sui)的大(da)小差別。梁何遜弱冠有才,范云對他很(hen)稱賞,“因結(jie)忘年交好”(《梁書·文學·何遜傳》)。蘇轍比(bi)黃庭堅大(da)七歲(sui)。許忘年,是說料(liao)想子由定會同意自己的要求。
12.脊(ji)令(ling):借指(zhi)兄弟(di)。“脊(ji)令(ling)”是一(yi)種水(shui)鳥,朱熹《集傳》:“脊(ji)令(ling)飛則鳴,行則搖(yao),有急(ji)難(nan)之意(yi),故以起興。”后人(ren)常用(yong)“脊(ji)令(ling)”借指(zhi)兄弟(di)。《詩經·雅·常棣》:“脊(ji)令(ling)在原,兄弟(di)急(ji)難(nan)。”
13.雪滿顛:比(bi)喻白發滿頭(tou)。
半世交(jiao)往,親密的情誼像流水般(ban)地過(guo)去,有(you)幾人能(neng)建立功名,繪像在凌煙(yan)?
又(you)是春(chun)風,又(you)是春(chun)雨,又(you)是番春(chun)花過眼;我悵望著(zhu)江(jiang)南,悵望著(zhu)江(jiang)北,只(zhi)見(jian)到波浪拍天。
我想解下銅(tong)印辭(ci)去官(guan)職前(qian)去尋(xun)求人生的(de)真諦,知道你這位金石之友一定不會嫌棄,彼(bi)此(ci)忘(wang)掉年齡輩分的(de)界限。
我們都(dou)深深地思念著自(zi)己的兄(xiong)長(chang),但欲(yu)歸不得(de),日月(yue)相催,都(dou)已是白發蒼顏。
這首詩是元(yuan)豐(feng)四年(nian)(1081年(nian))黃(huang)(huang)庭(ting)(ting)堅知(zhi)吉(ji)州太和縣(今江西泰和)時所(suo)作,年(nian)三十七歲。這時蘇轍(子由)貶官(guan)在(zai)筠州(治(zhi)所(suo)在(zai)今江西高安)監鹽酒(jiu)稅。黃(huang)(huang)庭(ting)(ting)堅兄黃(huang)(huang)元(yuan)明(名(ming)大臨)寄給子由的詩,起二句說:“鐘鼎功(gong)名(ming)淹管庫,朝廷翰墨(mo)寫風煙(yan)。”黃(huang)(huang)庭(ting)(ting)堅次韻(yun)作此詩寄子由。
黃庭(ting)堅(1045—1105),字魯(lu)直,自(zi)號山谷道人,晚號涪翁,洪(hong)州分寧(今江西修(xiu)水)人。治(zhi)平年間(1064—1067)進士。宋哲宗(zong)時以(yi)校書郎(lang)為(wei)(wei)《神宗(zong)實錄》檢討官,遷著作佐郎(lang)。后因修(xiu)史“多誣”遭貶。早年以(yi)詩(shi)文受知于蘇(su)軾,與張(zhang)耒、晁補之、秦(qin)觀并稱(cheng)“蘇(su)門四(si)學士”。與蘇(su)軾齊名,世(shi)稱(cheng)“蘇(su)黃”。詩(shi)以(yi)杜甫為(wei)(wei)宗(zong),有(you)(you)“奪胎換骨”、“點鐵成(cheng)金”之論(lun),風(feng)格(ge)奇硬(ying)拗澀,開創江西詩(shi)派(pai),在宋代影響頗大。又能詞。兼(jian)擅行書、草書,為(wei)(wei)“宋四(si)家(jia)”之一。有(you)(you)《山谷集》、《山谷琴趣外篇》。
詩首聯(lian)就對(dui),突破律詩常格,是學杜甫《登高》一類詩的(de)痕(hen)跡。首句平平而(er)起,感慨年華(hua)猶如逝水,筆(bi)勢很坦蕩。次(ci)句提出(chu)問題,指出(chu)朋友中這么(me)多人,有(you)誰能(neng)夠建功立(li)業(ye)圖形(xing)凌煙(yan)閣呢?問得很自然,稍見有(you)一絲不平之(zhi)氣(qi)(qi)透出(chu),但不是劍(jian)拔弩張式的(de)直(zhi)露(lu)刻薄語。詩雖然用對(dui)偶,因為用的(de)是流水對(dui),語氣(qi)(qi)直(zhi)貫(guan),既均齊又不呆板(ban),這樣作對(dui)是黃庭(ting)堅的(de)拿手好(hao)戲。
“春風春雨”二(er)句(ju)是名(ming)(ming)聯(lian)(lian),在對(dui)偶上(shang)又改用(yong)當句(ju)對(dui),語(yu)句(ju)跳蕩(dang)輕快。在詩(shi)意(yi)上(shang),由上(shang)聯(lian)(lian)半(ban)世(shi)交親(qin),幾人(ren)得遂功名(ming)(ming)的(de)感(gan)慨而聯(lian)(lian)想到朋友(you)間聚散無(wu)(wu)端,相會無(wu)(wu)期。在表現(xian)上(shang)只(zhi)是具體說春天(tian)到來,滿眼春雨春花,悵望江(jiang)北江(jiang)南,春水生波,浪花拍天(tian)。詩(shi)全用(yong)景語(yu),無(wu)(wu)一(yi)字涉情(qing),但自(zi)然令人(ren)感(gan)到興象高妙,情(qing)深無(wu)(wu)邊(bian)。黃庭堅(jian)詩(shi)很喜歡故作奇語(yu),像這樣清通秀(xiu)麗(li)、融情(qing)入(ru)景的(de)語(yu)句(ju)不很多,看似自(zi)然,實際上(shang)費盡(jin)爐錘而復歸于自(zi)然,代表了(le)江(jiang)西詩(shi)派(pai)熔(rong)詞鑄句(ju)的(de)最高成就。
五、六句(ju)轉入議論,以(yi)虛(xu)詞領句(ju),以(yi)作轉折。詩說(shuo)自(zi)己(ji)要解下官印(yin),尋求人(ren)(ren)生的(de)真(zhen)諦,想來對(dui)方(fang)這樣的(de)金石(shi)交,一定會忘掉(diao)年齡(ling)的(de)差異,共同研道。這兩句(ju)得(de)贈答詩正體,一方(fang)面表示(shi)自(zi)己(ji)對(dui)蘇轍的(de)人(ren)(ren)品(pin)仰慕,并恰到好處地進(jin)行頌揚,一方(fang)面又表明自(zi)己(ji)的(de)心意志向。因(yin)為詩中加入了自(zi)己(ji),便不(bu)(bu)顯得(de)空洞,不(bu)(bu)單是應酬,這樣寫就使(shi)被贈者覺得(de)自(zi)然,也(ye)容(rong)易引起讀者的(de)共鳴(ming)。
末二句又(you)轉筆,說自(zi)己與(yu)蘇(su)(su)轍(che)都(dou)在懷(huai)念自(zi)己的兄(xiong)長,但(dan)欲歸不得,空自(zi)惆悵,時光飛度,日月催人(ren),二人(ren)都(dou)是(shi)滿頭白發了(le)。黃庭堅(jian)與(yu)哥(ge)哥(ge)元明、蘇(su)(su)轍(che)與(yu)哥(ge)哥(ge)蘇(su)(su)軾,兄(xiong)弟(di)間感情(qing)都(dou)很好,詩所以作雙收,把共同(tong)的感情(qing)鑄合在一起。詩又(you)通(tong)過(guo)《詩經》典,寫(xie)兄(xiong)弟(di)之情(qing),與(yu)題(ti)目(mu)所說自(zi)己是(shi)和哥(ge)哥(ge)原韻(yun)相(xiang)結合。這(zhe)樣收,含蓄不露,又(you)具有獨(du)特性,所以方(fang)東樹稱(cheng)贊說:“收別有情(qing)事,親切。”
黃庭堅(jian)喜歡步韻(yun)以顯(xian)露才氣,同一韻(yun),他(ta)往往賡和四(si)五次之多(duo)。他(ta)曾經自夸(kua)說(shuo):“見(jian)子瞻粲字韻(yun)詩和答(da),三入四(si)返,不(bu)困而(er)愈(yu)崛奇,輒次韻(yun)。”在黃庭堅(jian)詩集中,次韻(yun)詩占(zhan)了很(hen)大比例,如《戲呈孔毅夫》詩,用的是(shi)書(shu)、珠等窄韻(yun),疊(die)和了多(duo)首(shou),都自然而(er)富有變化,很(hen)見(jian)工力。但也有不(bu)少詩片(pian)面追求新巧,賣(mai)弄才氣,成為后(hou)世口實。這(zhe)首(shou)《次元明韻(yun)寄子由(you)》是(shi)他(ta)疊(die)韻(yun)詩中的佳篇,全詩四(si)句,都用同一韻(yun),雖(sui)是(shi)和作(zuo),但絲(si)毫不(bu)見(jian)局促(cu),為人(ren)稱道。
其次(ci),黃(huang)庭堅這(zhe)首詩中(zhong)間兩(liang)聯,一寫景(jing),一議論,寫景(jing)時(shi)(shi)流麗綿密(mi),議論時(shi)(shi)疏朗(lang)有(you)致,輕重虛(xu)實,對比分(fen)明,一直被人當作律詩的樣(yang)板。
胡守仁先生點評:山谷(gu)締交于東坡兄弟,情(qing)誼甚深,其政治立場大(da)抵相(xiang)同,俱落祐黨籍。子由之從績溪謫地還朝,山谷(gu)有(you)詩(shi)相(xiang)贈,喜形于色(se)。此詩(shi)寫(xie)作時間在前,其中言(yan)交親有(you)不(bu)(bu)少(shao)已經物故(gu),至于畫像凌煙閣者幾何人哉!且看萬(wan)花開落于春(chun)風春(chun)雨中,時光如此之速,而(er)江北江南水(shui)勢(shi)拍(pai)天,一(yi)片茫茫,行(xing)旅如此之艱,睹此情(qing)景,何若退隱之為(wei)得。想(xiang)子由同此心(xin)理。況俱有(you)兄弟之思,安(an)可因循仕(shi)途而(er)不(bu)(bu)歸(gui)也(ye)(ye)?首聯對得令人不(bu)(bu)覺(jue),頷聯筆(bi)勢(shi)宏放(fang),且字字有(you)出(chu)處,又不(bu)(bu)害其為(wei)己(ji)詩(shi)。楊(yang)誠齋《詩(shi)話》曾拈出(chu)以(yi)示人,蓋以(yi)為(wei)作詩(shi)之妙(miao)用(yong)也(ye)(ye)。
方東樹《昭(zhao)昧詹言》續卷七說(shuo):“此(ci)詩足供揣模(mo)取法。”
楊萬里說:“春風春雨,江北江南,詩家常(chang)用(yong)。杜云‘且看(kan)欲盡花經眼’,退之(zhi)(zhi)云‘海(hai)水(shui)昏昏水(shui)拍天’。此以四字合三字,入口便(bian)成詩句,不至(zhi)生梗。要誦詩之(zhi)(zhi)多,擇字之(zhi)(zhi)精,始(shi)乎摘用(yong),久而自(zi)出(chu)肺腑,縱(zong)橫出(chu)波,用(yong)亦可,不用(yong)亦可。”