《三(san)進士》又(you)名《尋兒(er)記》《八珍湯》《同根異果》,豫(yu)劇劇目。
山西平陽(yang)(yang)文(wen)士張(zhang)文(wen)達(da),向(xiang)周(zhou)、常(chang)(chang)(chang)兩(liang)(liang)家借川資赴京應試。后周(zhou)、常(chang)(chang)(chang)兩(liang)(liang)家向(xiang)張(zhang)妻(qi)孫淑琳索債,孫無(wu)力(li)償(chang)還(huan)(huan)。周(zhou)、常(chang)(chang)(chang)分將(jiang)兩(liang)(liang)個(ge)兒子(zi)(zi)搶去(qu)。十數年后,二子(zi)(zi)皆中(zhong)進士,放任洛陽(yang)(yang)。某年,平陽(yang)(yang)荒旱,孫氏(shi)離家尋夫,病困洛陽(yang)(yang),賣身(shen)入(ru)知府常(chang)(chang)(chang)天保(孫之長子(zi)(zi))家為奴。常(chang)(chang)(chang)妻(qi)驕縱,命制“八珍湯”不(bu)合口,怒(nu)加責(ze)打。又因誤收通判周(zhou)子(zi)(zi)卿(qing)(其(qi)次子(zi)(zi))送(song)來之壽(shou)禮(li),遭(zao)常(chang)(chang)(chang)妻(qi)痛毆,逼令退(tui)還(huan)(huan)周(zhou)家。周(zhou)妻(qi)見孫有隱情,問其(qi)身(shen)世,方知乃其(qi)夫與常(chang)(chang)(chang)天保之生母。子(zi)(zi)卿(qing)親(qin)往(wang)常(chang)(chang)(chang)府認(ren)母,常(chang)(chang)(chang)恐失官(guan)體(ti),不(bu)肯相認(ren),二人(ren)扭至巡按(an)衙前辯(bian)理,恰遇其(qi)父巡按(an)張(zhang)文(wen)達(da),將(jiang)孫氏(shi)接進衙去(qu)。天保夫妻(qi)愧悔口責(ze),一家團(tuan)圓。
另有一(yi)種演法:張文達進京后,孫(sun)氏(shi)(shi)將(jiang)二(er)(er)子分賣與(yu)周、常(chang)(chang)(chang)網家。一(yi)名(ming)周子卿(qing),一(yi)名(ming)常(chang)(chang)(chang)天(tian)保。二(er)(er)人同窗共讀,同進京應試。孫(sun)氏(shi)(shi)家貧,往尋(xun)二(er)(er)兒媳(xi)贍(shan)養,媳(xi)皆不相認。周、常(chang)(chang)(chang)二(er)(er)人得官榮歸(gui),孫(sun)氏(shi)(shi)攔道訴(su)冤,周、常(chang)(chang)(chang)二(er)(er)人互怨不孝(xiao),與(yu)孫(sun)氏(shi)(shi)同扭(niu)至巡(xun)按衙前(qian)辯(bian)理。巡(xun)按恰為(wei)張文達,舉家團圓,二(er)(er)媳(xi)共作八珍湯孝(xiao)敬婆母。
越調(diao)、京劇、湘劇、滇(dian)劇、徽劇、河(he)北梆子(zi)、絲弦(xian)戲、二夾(jia)弦(xian)、河(he)南(nan)道情、橫歧調(diao)均有此劇目,秦腔有《一(yi)門三(san)進士》。