相(xiang)傳古印度阿(a)育(yu)王(wang)(公(gong)元前268-前232年在位(wei))發動過一次大(da)規模戰爭,使(shi)生靈涂(tu)炭,血流成(cheng)河。事后感(gan)到戰爭殺戮太(tai)重,受沙門感(gan)化(hua),皈依佛(fo)教,發愿在大(da)千世界建(jian)84000座舍(she)(she)利(li)(li)塔(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(一名阿(a)育(yu)王(wang)塔(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta))。“舍(she)(she)利(li)(li)”是梵語(yu),意為(wei)(wei)“身骨”,相(xiang)傳釋迦牟尼死后火化(hua),骨灰成(cheng)為(wei)(wei)各色晶瑩(ying)的(de)珠子,佛(fo)家稱為(wei)(wei)“舍(she)(she)利(li)(li)子”。信佛(fo)之(zhi)(zhi)人將此(ci)奉為(wei)(wei)靈物,當時有八國國王(wang)分取釋迦牟尼舍(she)(she)利(li)(li)子建(jian)塔(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)供奉。其后,凡供佛(fo)之(zhi)(zhi)處都建(jian)塔(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta),于是塔(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)的(de)數量逐漸增多。據(ju)清初傅山先生《重修惠明寺(si)(si)舍(she)(she)利(li)(li)塔(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)碑記》載,惠明寺(si)(si)舍(she)(she)利(li)(li)塔(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(阿(a)育(yu)王(wang)塔(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta))系(xi)中(zhong)國19大(da)舍(she)(she)利(li)(li)塔(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)之(zhi)(zhi)一,與北京北海瓊華島白塔(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta),阜(fu)成(cheng)門內妙應(ying)白塔(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)、五臺(tai)山塔(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)院寺(si)(si)大(da)白塔(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)、代(dai)(dai)縣果園(yuan)寺(si)(si)阿(a)育(yu)王(wang)塔(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)等在建(jian)造結構大(da)體相(xiang)同。另據(ju)現代(dai)(dai)作家王(wang)進所著《三晉之(zhi)(zhi)旅隨筆》一書介紹(shao),惠明寺(si)(si)舍(she)(she)利(li)(li)塔(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)與西安法華寺(si)(si)塔(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)齊(qi)名,與代(dai)(dai)縣阿(a)育(yu)王(wang)塔(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)、洪洞廣勝寺(si)(si)塔(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)、永濟(ji)鶯鶯塔(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)、榆(yu)社縣塔(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)并稱“山西佛(fo)祖(zu)真(zhen)身五塔(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)”。
阿育(yu)王塔(惠(hui)明寺舍(she)利塔)高25米,為寶瓶形壯,下有塔斯社(she)基(ji)(ji)二層,塔基(ji)(ji)上為磚(zhuan)砌須彌座(zuo),座(zuo)上為圓開塔肚,再上為13層相輪組成的塔脖,象征十三天(tian),再上為木質(zhi)大華蓋,周(zhou)懸鐵鈴,華蓋上為琉璃(li)瓦塔頂。
現(xian)存(cun)之阿育王(wang)塔,為明(ming)初重建(jian)之塔。據《元一統志》記載,北宋太(tai)平興國年(nian)(nian)晉(jin)陽(yang)城(cheng)毀(hui),惠(hui)(hui)(hui)明(ming)寺(si)及(ji)佛塔亦同時傾圯。其(qi)后該處顯現(xian)靈光(guang),宋真宗命重建(jian)惠(hui)(hui)(hui)明(ming)寺(si)及(ji)高90米(mi)(mi)之木塔。咸(xian)(xian)平二(er)年(nian)(nian)(999年(nian)(nian)),塔遭(zao)地(di)震雷電(dian)毀(hui)。咸(xian)(xian)平六年(nian)(nian)(1003年(nian)(nian)),朝遷(qian)遺內侍王(wang)守真等率(lv)諸(zhu)州兵(bing)1300余人重建(jian),塔改為磚砌,三(san)年(nian)(nian)成(cheng),塔身(shen)累甕九級(ji),高約52米(mi)(mi),皇帝降(jiang)詔以汾(fen)州僧啟(qi)為住持,并欽賜金書(shu)。此次重修(xiu)(xiu)可(ke)以從(cong)元豐八年(nian)(nian)(1085年(nian)(nian))資(zi)政殿(dian)學士河東路經略(lve)安撫使呂惠(hui)(hui)(hui)卿《惠(hui)(hui)(hui)明(ming)寺(si)舍(she)利塔碑》(現(xian)存(cun)晉(jin)祠博物(wu)館(guan))“沼廣堂廬五十(shi)有(you)四間”得到(dao)證實。元末,惠(hui)(hui)(hui)明(ming)寺(si)及(ji)塔再遭(zao)戰(zhan)火毀(hui)。1385年(nian)(nian)明(ming)洪武十(shi)八年(nian)(nian),有(you)僧德閡化(hua)緣募資(zi)重修(xiu)(xiu)惠(hui)(hui)(hui)明(ming)寺(si),此后明(ming)正德、清康熙時都曾修(xiu)(xiu)葺(qi),傅山先生撰《重修(xiu)(xiu)惠(hui)(hui)(hui)明(ming)寺(si)舍(she)利塔碑記》都有(you)記載。從(cong)民國始,惠(hui)(hui)(hui)明(ming)寺(si)逐(zhu)漸沒落,寺(si)廟盡(jin)毀(hui),只有(you)塔存(cun)。
曾經(jing)輝(hui)煌的(de)惠(hui)明寺及塔(ta)(ta)(ta)在晉(jin)陽(yang)古文化史上留下了很(hen)深的(de)烙印(yin),古太原縣五峰聚秀、八(ba)洞環(huan)晴(qing)、清潭寫翠(cui)、古塔(ta)(ta)(ta)凌蒼、蒙山曉月、汾水(shui)秋(qiu)波、白龍時雨、臥(wo)虎晴(qing)崗八(ba)景之(zhi)古塔(ta)(ta)(ta)凌蒼,指的(de)就是惠(hui)明寺及舍(she)利(li)塔(ta)(ta)(ta)。明嘉(jia)靖(jing)年間浙江按察使副使太原晉(jin)祠東莊(zhuang)人高汝行曾作(zuo)詩《古城懷(huai)舊》,吟惠(hui)明寺舍(she)利(li)塔(ta)(ta)(ta):
晉陽城郭忌商參,古跡依然尚可尋(xun)。
保障(zhang)瓜分韓魏(wei)趙,彈凡虎噬宋金元。
空壕落日牛羊下,故壘秋風草木深(shen)。
前代繁(fan)華何處是,惟余古(gu)塔倚云岑。
阿育王塔作為中國(guo)19座舍利塔之(zhi)一(yi),山(shan)西省(sheng)僅存五座,已列為晉(jin)源(yuan)文化旅游生(sheng)態區十六景(jing)之(zhi)一(yi)受到(dao)保護(hu),將(jiang)與其它景(jing)點一(yi)起接(jie)受世人瞻仰(yang)。