廣濟寺(si)建筑為三(san)進式四合院,緊依(yi)翠螺(luo)山(shan),建造質樸(pu)端莊,寺(si)內(nei)原有(you)山(shan)門,四大天王(wang)殿、韋馱(tuo)殿、大雄寶殿、觀音閣、禪堂(tang)、法(fa)堂(tang)、客(ke)堂(tang)、齋(zhai)堂(tang)。寺(si)內(nei)塑菩薩造型精致,神(shen)態各異(yi),法(fa)堂(tang)內(nei)懸掛僧人自緬甸,印度帶(dai)回的佛教建筑圖,菩提葉及(ji)歷代名(ming)人字畫(hua)詩詞等甚為名(ming)貴。
廣濟寺,是我國最早(zao)的佛寺之(zhi)一,有安徽(hui)“佛教(jiao)祖庭”之(zhi)譽(yu)廣濟寺創建(jian)于漢朝。
據后漢東吳孫策(ce)的(de)孫權把采(cai)石建為(wei)古渡(du)鎮,南北朝(chao)皇(huang)帝陳霸先(號武帝)于公元557年10月(yue),易(yi)名為(wei)"賀(he)福寺(si)院",他母親常到寺(si)廟吃齋念經,隋(sui)文帝,唐皇(huang)李(li)世(shi)民(min),宋太祖(zu)趙匡胤(yin),高宗趙構等都(dou)來(lai)此(ci)地朝(chao)山進香憑(ping)吊,宋天圣(sheng)七年趙匡胤(yin)把寺(si)名改為(wei)"廣(guang)濟(ji)院"。
隋(sui)煬帝將次地稱為(wei)"采石",明(ming)(ming)洪武(wu)十二年(nian)(公元1379)僧人明(ming)(ming)滿(man)募捐重修,朱洪武(wu)親(qin)筆提寺(si)名"廣濟寺(si)",沿用至今,清朝順(shun)治、康熙、雍正(zheng)三(san)位(wei)皇帝出家后(hou)常來寺(si)內住夏,乾(qian)隆南巡(xun)也(ye)在寺(si)住約一年(nian)。
漢(han)獻帝(di)興(xing)平元年(194),原名關家(jia)庵(an),主持(chi)僧人"智定(ding)",以自種為食,長(chang)修(xiu)(xiu)苦行東吳赤(chi)烏二年(239)年,孫權(quan)親(qin)自書名"石磯院",書寫(xie)對聯一(yi)副(fu),云"經傅百(bai)馬,寺們(men)創(chuang)赤(chi)烏",住(zhu)持(chi)僧人數(shu)千人,山勢陡凹,吃水很困(kun)難,天天都要安排很多弟(di)(di)子去擔水,由于僧眾致誠辦道,宏法(fa)感動了(le)大悲觀(guan)世音菩薩,他化(hua)做一(yi)個白發老者(zhe)找主持(chi)和尚慧修(xiu)(xiu)長(chang)老,問道:"怎么不去挖(wa)口井(jing),好(hao)讓弟(di)(di)子們(men)有更多的時間去修(xiu)(xiu)心,用功辦道呢?"長(chang)老說(shuo)"我們(men)在山上挖(wa)了(le)很多口井(jing),都是(shi)不出(chu)水。"
長(chang)老口稱"阿彌陀佛(fo)",感謝,老者來(lai)到齋房進處(chu),用手一指腳一踩(cai)就有(you)很多水眼(yan),老者對主持和(he)尚言(yan)道"你快請諸位師傅來(lai)挖(wa),一定(ding)有(you)水,寺(si)廟將來(lai)一定(ding)會昌盛興旺。"
等(deng)長(chang)老帶來弟子,那(nei)老者已不見了(le),在挖井是挖出(chu)一塊(kuai)璀璨五彩(cai)寶石,后(hou)請工匠鑿(zao)成一只香(xiang)爐供在寺廟(miao)中,做鎮山之(zhi)寶,后(hou)有光(guang)緒卒己清明日,邑人吳學林桂(gui)佳氏(shi)作王波書"五彩(cai)香(xiang)爐歌",此(ci)香(xiang)爐高八寸口徑一尺二寸,石質溫潤如玉為色斑斕(lan),在陽光(guang)照射下,可映出(chu)不同(tong)顏色的(de)光(guang)澤。
佛教文化帶(dai)來(lai)了采石的繁(fan)榮,關于(yu)佛寺,據《高(gao)僧傳》卷記載,后趙石勒時,王度上書說東漢(han)"唯聽西域人得立蘭都邑,以(yi)奉其神,其漢(han)人不得出(chu)家。魏承(cheng)漢(han)制,乙循前軌。"這個說法在佛學界并無疑議。
曹魏繼(ji)承(cheng)漢(han)制,法律(lv)上不允許(xu)漢(han)人(ren)(ren)出家做(zuo)和尚(shang),而(er)孫吳地處江南,在三(san)國(guo)中,倡(chang)導佛教順忍(ren)精神,所以說有中國(guo)人(ren)(ren)和尚(shang)的佛教創建于孫吳赤烏年間是大體可信(xin)的。
因此,廣濟寺是中國(guo)最早的(de)名剎。
唐朝李白青蓮居士常住廣濟寺,有詩贊(zan)僧人暑天禪堂修持詩一首:
人(ren)人(ren)避暑走如(ru)狂,獨(du)有禪師不出堂。
非(fei)有禪房無(wu)熱到,為人心靜身既涼。
宋(song)朝梅(mei)堯(yao)臣在廣濟寺避暑消夏時(shi)賦詩道:
船(chuan)從山下過,直上見僧軒(xuan)。
系纜登采石,緣崖(ya)到(dao)寺(si)門。
短籬遮竹漾,危路踏松根。
卻(que)看滄江底,帆(fan)歸煙外昏。
詩中描繪了(le)廣濟寺幽雅清議(yi)溢,在云霧之中呈現的秀(xiu)麗景色。
我國著名(ming)教育(yu)家(jia)黃炎培先生于1930年3月游采(cai)石,在廣(guang)濟(ji)寺曾提中堂和楹聯一副。
對聯(lian):此江若復作春(chun)酒,問余何(he)事(shi)棲碧山。
中堂:萬古一明(ming)月,斯人不可尋。
此江變春酒,眾醉到而今(jin)。
上海園瑛法師于民國三十年(nian)由當涂縣縣長張(zhang)西(xi)南陪同下(xia),來廣濟寺講經,賦詩(shi)一首(shou):
世情義風云變(bian),道為(wei)黃銅歲月長。
廣(guang)濟(ji)寺殿堂在文革時已毀,現進有(you)觀音閣,也已破漏(lou)。