彝(yi)(yi)(yi)族(zu)年(nian),彝(yi)(yi)(yi)語稱為(wei)“庫(ku)斯(si)”,“庫(ku)”即(ji)年(nian)、“斯(si)”即(ji)新,意思是新年(nian),是四川省涼(liang)山(shan)彝(yi)(yi)(yi)族(zu)自(zi)治州大小涼(liang)山(shan)彝(yi)(yi)(yi)族(zu)傳(chuan)統的(de)(de)祭祀兼慶賀性節(jie)日。彝(yi)(yi)(yi)族(zu)年(nian)是彝(yi)(yi)(yi)族(zu)的(de)(de)一個重要節(jie)日。從(cong)古到今,彝(yi)(yi)(yi)族(zu)對過年(nian)十分(fen)重視,也(ye)很(hen)熱鬧。關(guan)于彝(yi)(yi)(yi)族(zu)年(nian)始(shi)于何時,現已無從(cong)查考(kao),涼(liang)山(shan)彝(yi)(yi)(yi)族(zu)過年(nian)中的(de)(de)許多(duo)儀式均與祖先崇拜相關(guan),整個節(jie)日中充(chong)滿(man)濃厚的(de)(de)祖先至(zhi)上(shang)色彩。
彝族(zu)年(nian)為3天(tian)。彝族(zu)年(nian)的頭夜叫(jiao)“覺羅基”,過年(nian)第一天(tian)叫(jiao)“庫斯”,第二天(tian)叫(jiao)“朵(duo)博”,第三天(tian)叫(jiao)“阿普機”。
全家團聚,或殺(sha)(sha)豬、殺(sha)(sha)雞,慶賀當年人丁興旺,來年吉祥安康等事宜。
意為新年(nian),主(zhu)要(yao)內容是(shi)(shi)祭(ji)祖(zu)(zu),早晨雞叫以(yi)后(hou),全村就要(yao)宰(zai)殺年(nian)豬(zhu),年(nian)豬(zhu)要(yao)從同(tong)(tong)(tong)(tong)村同(tong)(tong)(tong)(tong)寨(zhai)年(nian)長或德(de)高望重的人(ren)(ren)(ren)(ren)家(jia)開始,依次序宰(zai)殺。用年(nian)豬(zhu)的膽(dan)、胰、尿包占(zhan)卜(bu)主(zhu)人(ren)(ren)(ren)(ren)家(jia)的吉兇,以(yi)豬(zhu)膽(dan)飽滿、色澤好,胰平展(zhan),無缺陷,尿包豐(feng)滿為吉祥,預(yu)示來年(nian)人(ren)(ren)(ren)(ren)畜興旺,家(jia)人(ren)(ren)(ren)(ren)安康,糧食豐(feng)收。同(tong)(tong)(tong)(tong)時分“舍(she)(she)(she)富”、“舍(she)(she)(she)民(min)”兩餐(can)進餐(can),“舍(she)(she)(she)富”主(zhu)要(yao)是(shi)(shi)祭(ji)奠祖(zu)(zu)先,取(qu)豬(zhu)腎(shen)、肝、舌(she)、胰與(yu)蕎(qiao)粑一同(tong)(tong)(tong)(tong)煮熟,敬奉先祖(zu)(zu)。“舍(she)(she)(she)民(min)”是(shi)(shi)全家(jia)人(ren)(ren)(ren)(ren)集體(ti)餐(can)。吃完“舍(she)(she)(she)民(min)”后(hou),男(nan)子們要(yao)將豬(zhu)肉切成條塊,婦女們則要(yao)灌制好香腸(chang),并(bing)當天要(yao)將鮮肉和香腸(chang)掛在火塘(tang)上烤(kao)(kao)烤(kao)(kao),同(tong)(tong)(tong)(tong)時以(yi)展(zhan)示主(zhu)人(ren)(ren)(ren)(ren)家(jia)的年(nian)豬(zhu)肥,人(ren)(ren)(ren)(ren)吉祥,并(bing)且顯示出主(zhu)人(ren)(ren)(ren)(ren)的富裕。
意為(wei)月首(即一個月的(de)(de)頭一天),早晨(chen)雞叫主(zhu)人(ren)就要(yao)(yao)起床做(zuo)心肺三(san)(san)鮮(xian)湯(tang)(tang),既將心肺搗爛(lan),放在(zai)(zai)鍋里(li)將油熬出來后(hou)(hou),放入水加(jia)豆芽(ya)、干(鮮(xian))筍等(deng),做(zuo)成三(san)(san)鮮(xian)湯(tang)(tang)。早晨(chen)起床全(quan)家(jia)人(ren)就要(yao)(yao)享受這頓三(san)(san)鮮(xian)湯(tang)(tang)的(de)(de)美味。上午(wu)由(you)(you)婦女(nv)們(men)(men)組(zu)織全(quan)村(cun)孩(hai)子(zi)(zi)(zi)祭(ji)果(guo)(guo)樹(shu)(shu)(shu)(shu),既“社日”儀式。每個兒童要(yao)(yao)帶豬前蹄(ti)一只及意節粑(細玉米粑)等(deng),選一棵長勢豐茂的(de)(de)果(guo)(guo)樹(shu)(shu)(shu)(shu),由(you)(you)一孩(hai)子(zi)(zi)(zi)上樹(shu)(shu)(shu)(shu)伴(ban)樹(shu)(shu)(shu)(shu)神(shen),眾孩(hai)子(zi)(zi)(zi)在(zai)(zai)一婦女(nv)的(de)(de)帶領下祈求(qiu)樹(shu)(shu)(shu)(shu)神(shen)要(yao)(yao)多結果(guo)(guo)子(zi)(zi)(zi),讓孩(hai)子(zi)(zi)(zi)們(men)(men)分享,保佑孩(hai)子(zi)(zi)(zi)們(men)(men)健康成長等(deng),然后(hou)(hou)將孩(hai)子(zi)(zi)(zi)們(men)(men)帶來的(de)(de)肉食切成小片放在(zai)(zai)樹(shu)(shu)(shu)(shu)丫(ya)上或樹(shu)(shu)(shu)(shu)皮(pi)之中。社日結束后(hou)(hou)是拜(bai)(bai)年(nian)(nian),彝(yi)族年(nian)(nian)的(de)(de)拜(bai)(bai)年(nian)(nian)場面(mian)壯(zhuang)觀熱鬧,一般(ban)數十人(ren)一組(zu),從整(zheng)個寨(zhai)子(zi)(zi)(zi)挨(ai)家(jia)挨(ai)戶拜(bai)(bai)年(nian)(nian),拜(bai)(bai)年(nian)(nian)時主(zhu)人(ren)家(jia)端上泡(pao)水酒,讓大家(jia)喝,同時,拜(bai)(bai)年(nian)(nian)隊伍還要(yao)(yao)為(wei)主(zhu)人(ren)唱賀新年(nian)(nian)歌,年(nian)(nian)輕人(ren)跳舞、摔(shuai)跤、跳鍋莊等(deng)。大家(jia)不分彼(bi)此,不分親疏,一起快樂(le)到通(tong)宵達旦(dan)。
意為送走(zou)祖靈,下(xia)午(wu)要煮豬腸青菜吃,由婦(fu)女們(men)拜(bai)年(nian)(nian)(nian),男子們(men)在(zai)家(jia)接待拜(bai)年(nian)(nian)(nian)隊(dui)伍。3天(tian)的(de)年(nian)(nian)(nian)過完以后,彝(yi)族(zu)人就(jiu)要背上大塊(kuai)的(de)豬肉膀子(一般分成三、五、七(qi)塊(kuai)),酒、糖、千層餅、炒面(mian)、雞蛋(dan)等到(dao)岳(yue)父岳(yue)母家(jia)拜(bai)年(nian)(nian)(nian),整個(ge)10月份彝(yi)族(zu)人都(dou)沉浸在(zai)年(nian)(nian)(nian)節的(de)快(kuai)樂之中。
彝(yi)(yi)族(zu)(zu)(zu)年一般選(xuan)定在(zai)農歷(li)(li)(li)10月,莊稼收割完畢的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)季(ji)節(jie)(jie)。根(gen)據(ju)有關(guan)專家(jia)學者(zhe)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)研究,它緣于(yu)彝(yi)(yi)族(zu)(zu)(zu)十(shi)(shi)(shi)月太陽(yang)歷(li)(li)(li)(參(can)見陳久經 盧央劉堯漢 《彝(yi)(yi)族(zu)(zu)(zu)天文學史》云南人(ren)民出版社1991年)。十(shi)(shi)(shi)月太陽(yang)歷(li)(li)(li)是(shi)彝(yi)(yi)族(zu)(zu)(zu)先民創制的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)一種特殊的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)歷(li)(li)(li)法(fa)。按照(zhao)這種歷(li)(li)(li)法(fa),每年十(shi)(shi)(shi)個(ge)月,每月三(san)十(shi)(shi)(shi)六(liu)天,共三(san)百六(liu)十(shi)(shi)(shi)天,另外有五至六(liu)天過年日(ri)(ri)(ri)。這種歷(li)(li)(li)法(fa)無大(da)(da)小月之分,每月都為(wei)三(san)十(shi)(shi)(shi)六(liu)天,便于(yu)人(ren)們記憶。十(shi)(shi)(shi)月太陽(yang)歷(li)(li)(li)選(xuan)擇(ze)冬季(ji)傍晚觀測(ce)(ce)北斗(dou)(dou)(dou)(dou)星(彝(yi)(yi)語(yu)稱(cheng)“沙聶”)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)尾巴(ba)(斗(dou)(dou)(dou)(dou)柄)指下(xia)為(wei)大(da)(da)寒(han)為(wei)農歷(li)(li)(li)臘月,夏季(ji)傍晚觀測(ce)(ce)北斗(dou)(dou)(dou)(dou)星(彝(yi)(yi)語(yu)稱(cheng)“沙聶”)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)尾巴(ba)(斗(dou)(dou)(dou)(dou)柄)指上(shang)為(wei)大(da)(da)暑(shu)(shu)農歷(li)(li)(li)六(liu)月。以大(da)(da)寒(han)和大(da)(da)暑(shu)(shu)為(wei)元日(ri)(ri)(ri),準確(que)地反映了季(ji)節(jie)(jie)變化的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)規律。這冬夏兩(liang)個(ge)節(jie)(jie)日(ri)(ri)(ri)即彝(yi)(yi)族(zu)(zu)(zu)年和彝(yi)(yi)族(zu)(zu)(zu)火(huo)把(ba)節(jie)(jie)分別(bie)訂于(yu)農歷(li)(li)(li)十(shi)(shi)(shi)二月十(shi)(shi)(shi)六(liu)日(ri)(ri)(ri)和農歷(li)(li)(li)六(liu)月二十(shi)(shi)(shi)四日(ri)(ri)(ri)。根(gen)據(ju)計算其寒(han)暑(shu)(shu)往返一次的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)時間為(wei)365.33日(ri)(ri)(ri)。結(jie)構整齊(qi)、科(ke)學簡明,使用方(fang)便是(shi)太陽(yang)歷(li)(li)(li)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)特點。一些(xie)專家(jia)學者(zhe)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)研究表明,現在(zai)彝(yi)(yi)族(zu)(zu)(zu)地區流行的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)火(huo)把(ba)節(jie)(jie)和彝(yi)(yi)族(zu)(zu)(zu)年兩(liang)個(ge)節(jie)(jie)日(ri)(ri)(ri)最初(chu)就是(shi)根(gen)據(ju)太陽(yang)歷(li)(li)(li)制定的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)。當星回標志北斗(dou)(dou)(dou)(dou)星的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)斗(dou)(dou)(dou)(dou)柄指上(shang)為(wei)大(da)(da)暑(shu)(shu)時為(wei)火(huo)把(ba)節(jie)(jie)。而當星回標志北斗(dou)(dou)(dou)(dou)星的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)斗(dou)(dou)(dou)(dou)柄指下(xia)為(wei)大(da)(da)寒(han)時為(wei)彝(yi)(yi)族(zu)(zu)(zu)年。
彝(yi)(yi)(yi)族年(nian),涼(liang)山(shan)彝(yi)(yi)(yi)語叫“庫史(shi)”即(ji)“過(guo)年(nian)”。“年(nian)”彝(yi)(yi)(yi)語把它叫做“庫”,其義為(wei)(wei):轉(zhuan)、回(hui)(hui)、回(hui)(hui)轉(zhuan)、回(hui)(hui)歸(gui)、循環。彝(yi)(yi)(yi)族時(shi)空(kong)觀念中一般把最(zui)(zui)(zui)北(bei)的(de)端(duan)點(dian)(dian)為(wei)(wei)起始點(dian)(dian),太(tai)(tai)陽(yang)冬(dong)天日(ri)(ri)落(luo)(luo)點(dian)(dian)南(nan)(nan)(nan)(nan)移到(dao)最(zui)(zui)(zui)南(nan)(nan)(nan)(nan)端(duan)后,不再南(nan)(nan)(nan)(nan)移,在此(ci)(ci)停留幾天后又往(wang)北(bei)移。此(ci)(ci)端(duan)點(dian)(dian)稱(cheng)之為(wei)(wei)“布(bu)古”,意為(wei)(wei)“太(tai)(tai)陽(yang)轉(zhuan)回(hui)(hui)點(dian)(dian)”。然(ran)后到(dao)夏季(ji)時(shi)太(tai)(tai)陽(yang)落(luo)(luo)點(dian)(dian)又移到(dao)最(zui)(zui)(zui)北(bei)的(de)端(duan)點(dian)(dian),就(jiu)不再北(bei)移而回(hui)(hui)歸(gui)南(nan)(nan)(nan)(nan)移,此(ci)(ci)端(duan)點(dian)(dian)稱(cheng)之為(wei)(wei)“布(bu)久”,意為(wei)(wei)“太(tai)(tai)陽(yang)回(hui)(hui)歸(gui)點(dian)(dian)”。此(ci)(ci)后日(ri)(ri)漸南(nan)(nan)(nan)(nan)移,到(dao)最(zui)(zui)(zui)南(nan)(nan)(nan)(nan)的(de)端(duan)點(dian)(dian)。從最(zui)(zui)(zui)北(bei)的(de)端(duan)點(dian)(dian)到(dao)最(zui)(zui)(zui)南(nan)(nan)(nan)(nan)的(de)端(duan)點(dian)(dian)一個(ge)往(wang)返周期就(jiu)是一年(nian)。這一時(shi)間就(jiu)在冬(dong)至(zhi)--------夏至(zhi)-------冬(dong)至(zhi)的(de)前后。彝(yi)(yi)(yi)族年(nian)就(jiu)一般在冬(dong)至(zhi)“布(bu)久”的(de)這個(ge)時(shi)候(hou)過(guo)。
關(guan)于具體什么時(shi)(shi)間(jian)過(guo)(guo)彝(yi)族(zu)(zu)年的問題,涼山(shan)(shan)彝(yi)族(zu)(zu)地(di)區(qu)一般在“布久(jiu)”時(shi)(shi)過(guo)(guo)。根據(ju)有關(guan)學者(參見王昌富(fu)《涼山(shan)(shan)彝(yi)族(zu)(zu)禮俗》川民族(zu)(zu)出(chu)版社(she)1994年;羅自強《涼山(shan)(shan)風情(qing)》四川民族(zu)(zu)出(chu)版社(she)2002年。)調查了(le)解,以往(wang)有些高(gao)寒地(di)區(qu)例如(ru):越(yue)西(xi)、昭覺、漢源等地(di)在公歷十月(yue)份過(guo)(guo)。而有些地(di)區(qu)如(ru)西(xi)昌、喜德、冕寧、會理、米易、鹽邊(bian)、鹽源、木里和云南寧蒗、永勝、華坪、永仁等縣(xian)以臘月(yue)十六日為(wei)過(guo)(guo)年的頭(tou)一天。
火把節(jie)是(shi)(shi)彝(yi)族人民特有(you)(you)的(de)傳(chuan)統佳節(jie),自漢唐起(qi),已(yi)沿(yan)襲一千多年。火把節(jie)一般(ban)于(yu)每年農歷(li)二十四日舉行,歷(li)時三(san)天。有(you)(you)關(guan)火把節(jie)起(qi)源的(de)記(ji)載和傳(chuan)說有(you)(you)數(shu)十種(zhong),內容豐富,優美動人。其中較為普遍的(de)幾種(zhong)說法是(shi)(shi):
一(yi)、相傳(chuan)天上(shang)的恩梯古茲(彝族(zu)神(shen)話中的天神(shen))派嘍啰到凡間(jian)危害眾生和莊稼,人們在支(zhi)格(ge)阿魯(彝族(zu)神(shen)話中的英雄)率領(ling)下毫不畏懼(ju),在農歷6月24日(ri)這天用火把焚燒了(le)害蟲,戰勝(sheng)了(le)天神(shen),于是彝族(zu)人民把這天定為火把節,代(dai)代(dai)相傳(chuan)。
二、書倫撰修《西昌縣志》載:……唐(tang)開元間,有鄧耿(geng)詔(zhao)(zhao)(zhao)者,六(liu)詔(zhao)(zhao)(zhao)之(zhi)一(yi)也。南(nan)詔(zhao)(zhao)(zhao)欲并五(wu)詔(zhao)(zhao)(zhao),因星回(hui)(hui)節(jie)召五(wu)詔(zhao)(zhao)(zhao)令飲(yin)于松明(ming)樓(lou)(lou)(lou)。鄧耿(geng)妻(qi)慈善(shan),懼難止夫(fu)勿行,不聽,乃以(yi)(yi)(yi)鐵(tie)釧約夫(fu),背而(er)別。比至南(nan)詔(zhao)(zhao)(zhao),火其(qi)樓(lou)(lou)(lou),諸(zhu)詔(zhao)(zhao)(zhao)尋夫(fu)骸(hai)不可識(shi),獨慈善(shan)以(yi)(yi)(yi)釧故將其(qi)骸(hai)以(yi)(yi)(yi)歸。南(nan)詔(zhao)(zhao)(zhao)異其(qi)惠(hui),以(yi)(yi)(yi)幣聘之(zhi),善(shan)以(yi)(yi)(yi)夫(fu)未葬為辭,既葬乃于櫻城自守。南(nan)詔(zhao)(zhao)(zhao)以(yi)(yi)(yi)兵圍之(zhi),三月食(shi)盡,善(shan)盛服端坐餓以(yi)(yi)(yi)死,南(nan)詔(zhao)(zhao)(zhao)尋悔,旌其(qi)城曰德(de)源。今(jin)(jin)滇俗6月24日,比戶所(suo)松焉。燎長丈余,入夜爭先(xian)燃(ran)之(zhi),用(yong)以(yi)(yi)(yi)照(zhao)田祈年(nian),以(yi)(yi)(yi)炬之(zhi)明(ming)暗卜之(zhi)豐歉。戚友會聚,剁牲(sheng)飲(yin)酒(jiu),夷漢同(tong)之(zhi)……。正如《西昌縣志.文藝志》(建(jian)昌竹枝詞)所(suo)載:赴宴先(xian)知去(qu)(qu)不回(hui)(hui),柴(chai)樓(lou)(lou)(lou)煙冷尚余哀(ai),而(er)今(jin)(jin)火樹沿(yan)成俗,忍使(shi)冰(bing)心(xin)化作灰(hui);慧心(xin)早(zao)卜去(qu)(qu)難回(hui)(hui),贈到金杯隱自哀(ai)。千古人猶(you)照(zhao)亮節(jie),吞來六(liu)詔(zhao)(zhao)(zhao)已(yi)成灰(hui)。
三、遠(yuan)古的(de)時候,天(tian)(tian)(tian)上的(de)一個(ge)大力(li)士(shi)和地(di)上的(de)一個(ge)大力(li)士(shi)摔跤,天(tian)(tian)(tian)上的(de)大力(li)士(shi)被地(di)上的(de)大力(li)士(shi)戰勝(sheng),狼狽地(di)逃(tao)到(dao)天(tian)(tian)(tian)上,在天(tian)(tian)(tian)神面前(qian)拔開弄是非,于(yu)是天(tian)(tian)(tian)神不分青紅(hong)皂白,遷(qian)怒于(yu)人(ren)間(jian)(jian),遣派大量的(de)害蟲到(dao)地(di)上糟踏(ta)莊(zhuang)稼(jia),危(wei)害人(ren)民,人(ren)們點(dian)燃(ran)火(huo)把(ba)到(dao)田間(jian)(jian)驅除蟲害,戰勝(sheng)了天(tian)(tian)(tian)神,這天(tian)(tian)(tian)正好是農(nong)歷的(de)六月二十(shi)四日(ri),彝族人(ren)民把(ba)這天(tian)(tian)(tian)定為火(huo)把(ba)節(jie)。
2010年5月(yue)18日,中國(guo)國(guo)務(wu)院公(gong)布了第三批國(guo)家級非(fei)物質文化遺(yi)產名(ming)錄(lu)推薦項(xiang)目(mu)(mu)名(ming)單(新(xin)入選項(xiang)目(mu)(mu))。四川省(sheng)涼山彝(yi)族自(zi)治州(zhou)申報的(de)“彝(yi)族年”入選,列入民俗(su)項(xiang)目(mu)(mu)。