莙(jun)荙菜是莧(xian)科甜菜屬(shu) ,一年或二年生草本植物,莖直立(li);基(ji)生葉矩圓(yuan)形(xing)(xing),下面有粗(cu)(cu)壯(zhuang)凸(tu)出的葉脈,全緣或略(lve)呈波(bo)狀(zhuang),葉柄粗(cu)(cu)壯(zhuang),莖生葉互生,卵形(xing)(xing)或披針狀(zhuang)矩圓(yuan)形(xing)(xing),基(ji)部漸(jian)狹入短柄;花(hua)綠色(se),果(guo)(guo)時花(hua)被基(ji)底部彼此合(he)生;胞果(guo)(guo)下部陷在化的花(hua)被內,上部稍(shao)肉質(zhi),種子雙凸(tu)鏡形(xing)(xing),紅褐色(se)。花(hua)期(qi)5-6月(yue),果(guo)(guo)期(qi)7月(yue)。?
莙荙菜(cai)原產歐洲南部(bu),公元(yuan)5世紀傳入中國,分布于亞(ya)洲及非洲北部(bu) 。喜冷涼(liang)濕(shi)潤的氣候,耐寒,耐熱,適宜(yi)在中性(xing)或弱堿性(xing)、質地疏松的土壤(rang)種植。 繁殖方法一般為種子繁殖。?
莙荙菜據《本草拾遺》記(ji)載(zai):“搗絞(jiao)汁(zhi)服之,主冷熱痢。又止(zhi)血生(sheng)肌,人(ren)有傷折,敷之。”。其味甘,性涼,有清(qing)熱解毒、行瘀止(zhi)血的功效(xiao),主治麻疹(zhen)透發(fa)不快、閉經淋濁等癥狀。葉片深紅,色彩艷麗,在南方可(ke)作(zuo)裝(zhuang)飾花壇或冬季(ji)地被植物;還可(ke)上盆栽培,作(zuo)冬季(ji)裝(zhuang)飾會場(chang)及室(shi)內擺花用。可(ke)煮食(shi)(shi),涼拌或炒(chao)食(shi)(shi)。?
莙(jun)荙菜原產歐洲(zhou)南部,公元5世紀傳入(ru)中國,分布(bu)于(yu)亞洲(zhou)及非洲(zhou)北部。喜冷涼(liang)濕(shi)潤的氣候,耐(nai)(nai)寒,耐(nai)(nai)熱,適宜在中性或弱堿性、質地疏松的土(tu)壤種植。
一年或(huo)二(er)年生(sheng)草木,光(guang)滑無毛,莖(jing)高30~100厘米(mi),至開(kai)花時始抽出。葉(xie)(xie)互生(sheng),有長(chang)(chang)柄(bing);根生(sheng)葉(xie)(xie)卵形(xing)(xing)或(huo)矩(ju)圓狀卵形(xing)(xing),長(chang)(chang)可(ke)達30~40厘米(mi),先端(duan)鈍(dun),基部楔尖或(huo)心形(xing)(xing),邊(bian)緣波浪形(xing)(xing),莖(jing)生(sheng)葉(xie)(xie)菱形(xing)(xing)、卵形(xing)(xing)、倒卵形(xing)(xing)或(huo)矩(ju)圓形(xing)(xing),較小,最頂端(duan)的變為線形(xing)(xing)的苞片;葉(xie)(xie)片肉質光(guang)沿,淡(dan)綠或(huo)濃綠色,亦有紫紅(hong)色者。
花小(xiao),兩性;綠(lv)色,無柄,單生或2~3朵聚生,為一長而柔弱、開展的圓錐花序;苞(bao)片挾,短尖;花被(bei)5裂,裂片矩圓形(xing),先端鈍,結果(guo)時基部(bu)變厚;雄(xiong)蕊(rui)5。位于子(zi)(zi)房的周圍;子(zi)(zi)房半(ban)下(xia)位,花柱2~3。果通常聚生,由2或多(duo)花的纂(zuan)部合生而(er)成,且(qie)形(xing)成一極不規則的干燥體(ti)(常誤稱為種(zhong)子(zi)(zi)):每一種(zhong)子(zi)(zi)即含于花盤及花被(bei)所形(xing)成的硬殼內。種(zhong)子(zi)(zi)橫生,圓形(xing)或腎形(xing)。花期(qi)5~6月。果期(qi)7月。
溫度
莙(jun)荙菜喜(xi)冷涼(liang)濕潤(run)的(de)(de)氣候,在(zai)冷涼(liang)濕潤(run)的(de)(de)條件下栽培(pei),產量高(gao),品(pin)質(zhi)好(hao)。種子發芽(ya)適(shi)宜溫度18 ~25℃,營養生長適(shi)宜溫度15 ~ 20℃,能耐(nai)短期- 2 ~- 3℃ 的(de)(de)低溫。
光照
莙(jun)荙(da)菜屬于長日照(zhao)植物,低溫、長日照(zhao)促(cu)進花芽(ya)分化。在(zai)光照(zhao)好(hao)時,莙(jun)荙(da)菜生長良(liang)好(hao)。南方(fang)品種比北方(fang)品種可以在(zai)較高的溫度(du)和較短的日照(zhao)條件下分化花芽(ya)。
水分
莙荙菜喜歡濕(shi)潤的環境,生長期間需要(yao)較充足的水(shui)分。忌澇,濕(shi)度過大不利于生長發育。因此,在長期多雨季節,應及(ji)時(shi)清(qing)溝瀝水(shui);持續高溫(wen)干旱時(shi),應及(ji)時(shi)灌溉(gai),保(bao)持土壤(rang)濕(shi)潤。
土壤
莙荙(da)菜在土層深厚(hou),肥沃(wo)疏(shu)松,保水排水良好(hao),富(fu)含有機質的土壤(rang)上種植為宜,在壤(rang)土或沙壤(rang)土中有利生長。在強酸性、強堿(jian)性的地方不宜種植莙荙(da)菜,適宜的土壤(rang)p H5. 5 ~ 7. 5。?
紅(hong)梗厚皮菜從英(ying)國引進的(de)抗病(bing)豐產品種。
白(bai)梗莙荙(da)菜(cai)植株高大、抗病(bing)、豐產,為尼(ni)泊(bo)爾農家品(pin)種(zhong)。
莙荙菜可作到排開(kai)播種(zhong)周年供(gong)應(ying),而(er)主(zhu)要是(shi)春播和秋播兩大(da)季節。
華中及以南地區秋播于8月(yue)上旬至(zhi)10月(yue),早播的當年采收(shou),遲(chi)播的以收(shou)獲幼(you)苗或于翌年春(chun)季采收(shou)。亦(yi)可于春(chun)季3月(yue)下旬;至(zhi)4月(yue)上旬春(chun)播,夏季采收(shou)。
華(hua)北地區于(yu)(yu)春季(ji)(ji)終霜(shuang)前后播種,夏(xia)季(ji)(ji)采收;秋季(ji)(ji)于(yu)(yu)初霜(shuang)前兩個(ge)多月(yue)播種,或冬季(ji)(ji)保護(hu)地栽培。
東北、西北等高寒地帶露地栽培一(yi)年(nian)一(yi)花(hua),可(ke)保護地栽培。
夏季栽(zai)(zai)培(pei)茌6月間播種,采(cai)取(qu)噴灌(guan),降低地溫和氣溫,或搭高架遮陽等措施栽(zai)(zai)培(pei),8~10月供應市場。
一般以幼苗供食的(de)為直播(bo),分期摘葉(xie)采收的(de)適宜條(tiao)播(bo)或(huo)育(yu)苗移栽(zai)。播(bo)種(zhong)前要(yao)將種(zhong)子搓(cuo)散以免(mian)出苗不均。高(gao)溫季(ji)節(jie)播(bo)種(zhong)應采取低溫催芽(ya),將種(zhong)子放在(zai)(zai)涼水中浸種(zhong)10~12h,撈出后(hou)放在(zai)(zai)15~20℃溫度下催芽(ya),露白后(hou)用濕播(bo)法播(bo)種(zhong)。直播(bo)每公(gong)(gong)頃用種(zhong)22.5~30kg,每公(gong)(gong)頃留苗120000~150000株。育(yu)苗移栽(zai)行距25~30cm,株距20~25cm,每公(gong)(gong)頃移栽(zai)90000~120000株。
直(zhi)播秧苗(miao)(miao)出(chu)齊后,及時(shi)間苗(miao)(miao)除(chu)草(cao)。除(chu)掉弱苗(miao)(miao)、畸形苗(miao)(miao)、病蟲苗(miao)(miao)、擁(yong)擠(ji)苗(miao)(miao),清除(chu)雜(za)(za)草(cao)。3~4片真葉時(shi)定苗(miao)(miao),每公頃(qing)留(liu)苗(miao)(miao)120000~150000株。育苗(miao)(miao)移栽的在(zai)封行前中耕1~2次,及時(shi)清除(chu)雜(za)(za)草(cao)。
定植成活后,澆(jiao)(jiao)水(shui)(shui)(shui)1次(ci)。生長期澆(jiao)(jiao)水(shui)(shui)(shui)3~4次(ci),每采(cai)收1次(ci)澆(jiao)(jiao)水(shui)(shui)(shui)1次(ci)。干旱季節及時澆(jiao)(jiao)水(shui)(shui)(shui),保持土壤濕潤。雨(yu)水(shui)(shui)(shui)季節及時疏(shu)通溝渠,清溝瀝水(shui)(shui)(shui),做到雨(yu)停水(shui)(shui)(shui)干。
定植成活15d后開始追(zhui)(zhui)(zhui)肥。生長期追(zhui)(zhui)(zhui)肥3~4次,每(mei)采收1次追(zhui)(zhui)(zhui)肥1次,追(zhui)(zhui)(zhui)肥結合澆(jiao)水(shui)進行。一(yi)般每(mei)公(gong)頃追(zhui)(zhui)(zhui)施(shi)稀人畜糞水(shui)4500~7500kg。
培育機理
莙荙(da)菜(cai)(cai)富硒(xi)生產是在莙荙(da)菜(cai)(cai)生長發育過(guo)程中,葉(xie)面噴施補硒(xi)產品,通過(guo)莙荙(da)菜(cai)(cai)的生理生化反應,將無機硒(xi)吸入莙荙(da)菜(cai)(cai)植(zhi)株體(ti)內,轉化為有機硒(xi)富集在莖葉(xie)中,經檢測硒(xi)含量達到(dao)GB28050標準(zhun)時而成為富硒(xi)莙荙(da)菜(cai)(cai)。
施硒方法
用(yong)含硒44.7%的(de)(de)(de)亞硒酸鈉20g或硒含量相(xiang)等的(de)(de)(de)補硒產(chan)品,加卜內特(te)5mL或好濕(shi)1.25mL,先用(yong)少量水調(diao)勻(yun)(yun),再加水15kg充分攪拌(ban)均(jun)勻(yun)(yun),然(ran)后均(jun)勻(yun)(yun)地噴(pen)施在莙荙菜葉(xie)片(pian)的(de)(de)(de)正反面(mian),以不(bu)滴水為度。以幼苗(miao)供(gong)食(shi)的(de)(de)(de)在莙荙菜苗(miao)期(qi)、旺(wang)盛生(sheng)長(chang)期(qi)各施硒1次(ci),每(mei)公頃分別噴(pen)硒溶(rong)液450~900kg;剝葉(xie)采收的(de)(de)(de)在旺(wang)盛生(sheng)長(chang)期(qi)施硒1次(ci),以后每(mei)采收1次(ci)施硒1次(ci),每(mei)公頃每(mei)次(ci)分別噴(pen)硒溶(rong)液600~900kg,間隔期(qi)10d。
在(zai)陰(yin)天(tian)和晴天(tian)下午16:00后施硒(xi)效果較好。硒(xi)溶液要噴(pen)灑均勻(yun),霧(wu)點要細。施硒(xi)后4h之(zhi)內(nei)遇雨(yu),應及時補施1次。可與酸(suan)性(xing)、中(zhong)性(xing)農藥、肥(fei)料混(hun)用,不能與堿性(xing)肥(fei)料、農藥混(hun)用。采(cai)收前10d停止施硒(xi)。
以(yi)幼苗供食的,播(bo)后(hou)40~50天可采(cai)(cai)收(shou)。大(da)(da)株剝葉(xie),約在(zai)(zai)定植后(hou)40天采(cai)(cai)收(shou),長有6~7片大(da)(da)葉(xie)時,采(cai)(cai)收(shou)外層2~3片大(da)(da)葉(xie),則內葉(xie)繼續生長,一般(ban)每10天左右采(cai)(cai)收(shou)一次。采(cai)(cai)收(shou)宜在(zai)(zai)露(lu)水干后(hou)進行,要(yao)輕摘(zhai)勤收(shou),避免雨天采(cai)(cai)收(shou)。
留種(zhong)(zhong)(zhong)多采(cai)用秋播,越冬后(hou)(hou)春季結(jie)合間拔(ba)上(shang)市,選留具有(you)原品種(zhong)(zhong)(zhong)特征(zheng)特性的健壯株作種(zhong)(zhong)(zhong)株。株行距約(yue)30厘米x40厘米。采(cai)種(zhong)(zhong)(zhong)株在3月后(hou)(hou)停止采(cai)葉,并減少施氮(dan)肥,待抽薹開花后(hou)(hou)追施適量速效氮(dan)肥及磷肥,并增加灌(guan)水。一(yi)般6月種(zhong)(zhong)(zhong)子成(cheng)熟,割下曬干脫粒保(bao)存,每公頃(qing)產種(zhong)(zhong)(zhong)子約(yue)2250千克。
立枯病
發病初期用38%惡(e)霜嘧銅菊酯800倍液(ye),或41%聚哎嘧霉(mei)胺600倍液(ye)、20%甲基立(li)枯(ku)磷乳(ru)油(you)1200倍液(ye)、72.2%普力克水(shui)劑(ji)800倍液(ye)防治。7~10d1次,連續2次。
褐斑病
發病初期(qi)用70%代森錳鋅可(ke)(ke)濕(shi)性粉劑(ji)500倍(bei)液,或50%多(duo)菌靈(ling)可(ke)(ke)濕(shi)性粉劑(ji)600倍(bei)液、2%多(duo)氧霉素(su)可(ke)(ke)濕(shi)性粉劑(ji)200倍(bei)液、50%撲海因可(ke)(ke)濕(shi)性粉劑(ji)1500倍(bei)液噴霧防治,7~10d1次,連噴2~3次。
根腐病
發病初期用(yong)50%福美(mei)雙300~400倍液,或70%敵克松可濕性粉劑400~500倍液、20%甲基立枯磷乳(ru)油1200倍液灌蔸,每株灌藥液300~400mL。
黑斑病
用64%殺毒礬(fan)可濕性(xing)(xing)粉劑500倍(bei)液,或75%百菌清可濕性(xing)(xing)粉劑500~600倍(bei)液防(fang)治,每7~10d1次,連(lian)續3~4次。
蚜蟲
用50%辟(pi)蚜霧可(ke)濕性(xing)粉劑2000倍(bei)(bei)液,或10%吡蟲啉可(ke)濕性(xing)粉劑2000倍(bei)(bei)液、20%康福多(duo)濃4000倍(bei)(bei)液、2.5%保得乳油2000倍(bei)(bei)液防治(zhi)。
紅蜘蛛
40%三氯殺螨(man)醇乳(ru)油1000~1500倍(bei)液(ye)(ye),或(huo)20%螨(man)死凈可(ke)濕(shi)性(xing)粉(fen)劑(ji)2000倍(bei)液(ye)(ye)、1.8%齊螨(man)素乳(ru)油6000~8000倍(bei)液(ye)(ye)防治(zhi)。
藥用
莙荙菜據《本草(cao)拾遺》記(ji)載(zai):“搗絞汁服之(zhi),主冷(leng)熱痢。又止血(xue)生(sheng)肌,人有傷折,敷之(zhi)”。其(qi)味(wei)甘,性涼,有清熱解毒、行(xing)瘀(yu)止血(xue)的(de)功(gong)效,主治麻疹透發不快、閉經淋(lin)濁(zhuo)等癥狀。
【拉丁名】BetavulgariL.var.ciclaL.
【異名】菾菜(cai)(cai)(cai)(《別錄》),甜菜(cai)(cai)(cai)(《日華子本草》),牛皮菜(cai)(cai)(cai)(《滇(dian)南本草》),石菜(cai)(cai)(cai)(《本草求原》),杓菜(cai)(cai)(cai)、豬牳菜(cai)(cai)(cai)(《廣州植(zhi)物志》),光菜(cai)(cai)(cai)(《中國蔬菜(cai)(cai)(cai)栽培學》)。
【來源】為黎種(zhong)植物營瑟菜的莖、葉。
【植物形(xing)態】見上。
【性味】甘(gan),涼。
《別(bie)錄》:"甘苦,大(da)寒。"
《日華子本草》:"冷,無毒。"
《嘉佑本草》:"平(ping),微毒。"
《救(jiu)荒(huang)本草》:"味咸,性平(ping)寒(han),微毒。"
【歸經】
《滇南本草》:"入陽明經。"
《本(ben)草(cao)撮要》:"入(ru)手(shou)足太陰(yin)經(jing)。"
【功用主治】清熱(re)解毒,行瘀止血。治麻疹(zhen)透(tou)發不快,熱(re)毒下痢,閉經(jing)淋濁,癰腫傷折。
《別錄》:"療時行壯熱(re),解風熱(re)毒(du)。"
《唐本草(cao)》:"夏月以其菜研作粥(zhou),解熱(re),又止(zhi)熱(re)毒痢。搗(dao)敷(fu)灸瘡,止(zhi)痛(tong)。"
《本(ben)草拾遺》:"搗絞汁服之(zhi),主冷熱痢。又止血生肌,人有傷折,敷之(zhi)。"
《日華(hua)子(zi)本草》:"炙(zhi)作(zuo)熱水飲,開胃,通(tong)心膈(ge)。"
《嘉佑本草》:"補中下氣,理(li)脾氣,去頭(tou)風,利五臟。"
《隨息居飲食譜(pu)》:"清火祛風,殺蟲解毒(du),滌垢濁,稀(xi)痘瘡,止帶調經(jing),通淋(lin)治痢,婦人(ren)小兒(er)尤宜食之。"
《民間常(chang)用草(cao)藥(yao)匯(hui)編》:"清熱(re),行血。治肛(gang)門腫痛。"
《四川中藥志》:"治麻疹初起,見點未透和顏色不紅,并治婦女經閉停瘀,血腫和肛門腫痛(tong)。"
【用(yong)法(fa)與用(yong)量(liang)】內(nei)服:煎湯(tang),0.5~1兩(鮮者(zhe)2~4兩);或搗(dao)汁。外(wai)用(yong):搗(dao)敷。
【宜忌】脾虛(xu)泄瀉者(zhe)忌服。
《嘉(jia)佑(you)本草(cao)》:"不可(ke)多食(shi),動氣,先(xian)患腹冷,食(shi)必(bi)破腹。"
《滇南本草》:"吃之動痰(tan),有(you)損(sun)無益。腹中(zhong)有(you)積不宜(yi)食,無積不宜(yi)多食。"
《本草求真》:"脾(pi)虛人(ren)服之(zhi),則(ze)有(you)腹痛之(zhi)患(huan);氣虛人(ren)服之(zhi),則(ze)有(you)動(dong)氣之(zhi)憂;與滑(hua)腸人(ren)服之(zhi),則(ze)有(you)泄(xie)瀉之(zhi)虞。"
【選方】
治成人及小(xiao)孩出麻(ma)疹應(ying)期不透:紅牛皮菜、芫荽子、櫻桃核各3錢,煎水服。(《四川中藥志》)
治吐(tu)血:紅牛皮菜(cai)、白芨,燉(dun)豬條口肉服。(《四(si)川(chuan)中(zhong)藥志》)
觀賞
葉片深紅,色彩艷麗,在南(nan)方可作裝(zhuang)飾花壇或冬季(ji)地(di)被植物;還(huan)可上(shang)盆栽培(pei),作冬季(ji)裝(zhuang)飾會場及室內擺(bai)花用。
食用
可煮食(shi),涼拌或炒(chao)食(shi)。
營養
莙荙菜每100克(ke)(ke)(ke)葉片含(han)還原糖(tang)0.95克(ke)(ke)(ke),粗蛋白1.38克(ke)(ke)(ke),纖維(wei)素(su)2.87克(ke)(ke)(ke),脂肪0.1克(ke)(ke)(ke),胡蘿卜素(su)2.14毫(hao)(hao)克(ke)(ke)(ke),維(wei)生素(su)C45毫(hao)(hao)克(ke)(ke)(ke),維(wei)生素(su)B10.05毫(hao)(hao)克(ke)(ke)(ke),維(wei)生素(su)B20.11毫(hao)(hao)克(ke)(ke)(ke),鉀(jia)164毫(hao)(hao)克(ke)(ke)(ke),鈣(gai)75.5毫(hao)(hao)克(ke)(ke)(ke),鎂63.1毫(hao)(hao)克(ke)(ke)(ke),磷33.6毫(hao)(hao)克(ke)(ke)(ke),鐵1.03毫(hao)(hao)克(ke)(ke)(ke),鋅0.24毫(hao)(hao)克(ke)(ke)(ke),錳0.15毫(hao)(hao)克(ke)(ke)(ke),鍶0.58毫(hao)(hao)克(ke)(ke)(ke),硒0.2微克(ke)(ke)(ke)。
莙荙(da)(da)菜(cai)性味(wei)(wei)甘涼(liang),具有清熱(re)解毒、行瘀止血的作用。《嘉祜(hu)本草》載:牛(niu)皮菜(cai)"補中下氣(qi),理脾氣(qi),去(qu)頭風,利五臟(zang)"。可煮(zhu)食(shi),涼(liang)拌或炒(chao)食(shi),如清炒(chao)莙荙(da)(da)菜(cai)、莙荙(da)(da)菜(cai)燒豆腐、肉(rou)炒(chao)牛(niu)皮菜(cai)。民間(jian)認為莙荙(da)(da)菜(cai)煸炒(chao)后(hou)(hou)與粳米(mi)(mi)粥(zhou)共煮(zhu),能解熱(re)、健脾胃、增(zeng)強體質。廣東(dong)韶關有一(yi)道"莙荙(da)(da)菜(cai)包",是用白蘿小時、鮮(xian)冬筍、韭菜(cai)等切粒(li)加(jia)水發蝦米(mi)(mi)、香菇、瘦肉(rou)粒(li)共炒(chao)后(hou)(hou),勾芡,然后(hou)(hou)用莙荙(da)(da)菜(cai)葉片(pian)包裹后(hou)(hou)油(you)鍋煎(jian)之,煎(jian)時要把葉柄放于鍋上。此菜(cai)風味(wei)(wei)獨(du)特,吃后(hou)(hou)回味(wei)(wei)無窮。
莙(jun)荙菜(cai)(cai)又名厚皮菜(cai)(cai),豬菠菜(cai)(cai)。中國南(nan)方、西南(nan)地(di)區常見栽培,四川以(yi)莖葉紅色的菾菜(cai)(cai)入(ru)藥(yao),名紅牛皮菜(cai)(cai)。